این اقدام تحولی که با سفر ۵ ماه قبل سید ابراهیم رئیسی به روسیه آغاز و در ادامه با سفر معاون نخست‌وزیر روسیه به ایران و سفر رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان به روسیه پیگیری شد، امروز با رونمایی از نماد جفت ارز روبل - ریال در بازار متشکل ارزی ایران رسمیت یافت.
«روبل - ریال» عضو جدید بازار متشکل
امروز سه‌شنبه ۲۸ تیرماه علی صالح‌آبادی؛ رئیس‌کل بانک مرکزی در این مراسم خبر داد که «صادرکنندگان که روبل در اختیار دارند می‌توانند به‌صورت توافقی در بازار عرضه کنند و چارچوب کار همانند سایر نمادهای بازار متشکل به شکل رقابتی و بر مبنای عرضه و تقاضا خواهد بود».
وی با تاکید بر اینکه با این اقدام عرضه ارز روبل در آینده نزدیک تقویت خواهد شد و همچنین بازار ساز هم در بازار می‌تواند حضور داشته باشد، افزود: «حجم معاملات برای این نماد در آینده نزدیک بیشتر می‌شود»
صالح‌آبادی ادامه داد: «با این اقدام مهم صادرات ما به روسیه افزایش پیدا می‌کند این در حالی است که ظرفیت‌های خوبی داریم و باید سهم بازارمان را از روسیه بیشتر کنیم».
بر اساس اعلام امیر هامونی؛ مدیرعامل بازار متشکل ارز ایران، دامنه مجاز نوسان قیمت برای نماد روبل در برابر ریال ۵ درصد و حداقل حجم هر سفارش ۵۰۰۰ روبل است. همچنین واحد پایه سفارش ۱۰۰ روبل و تیک قیمتی نیز ۱۰ ریال است.
زندان دلار
سؤال مهم این است که برقراری ارتباط پولی و بانکی بین دو کشور چه اهمیتی دارد؟ برای پاسخ به این سؤال باید تاریخ معاصر اقتصاد بین‌الملل را مرور کرد. به طور خلاصه باید گفت، دنیا نیم‌قرن گذشته را در اسارت ساختار مالی مبتنی بر دلار سپری کرده و آمریکا طی این مدت از دلار مانند یک سلاح برای به بند کشیدن کشورها استفاده کرده است.
آمریکایی‌ها پس از جنگ جهانی دوم، کشورهای دنیا را مجبور کردند مبادلات تجاری خود را در چرخه دلار انجام دهند، یعنی در قالب پول کشور خریدار لاجرم به دلار تبدیل و سپس به پول کشور فروشنده تبدیل می‌شود.
دراین‌بین آمریکا، در مسیر چرخه دلار می‌نشیند و ارتباط کشورهای مورد هدف خود را با این چرخه قطع می‌کند. در واقع این محرومیت از چرخه دلار که به معنی دشواری ارتباط مالی با دنیا است، بزرگ‌ترین سلاح تحریمی آمریکا علیه کشورها محسوب می‌گردد، چرا که کشورهای تحریم شده مجبورند از مسیرهای غیرمستقیم برای تبادلات مالی استفاده کنند که بالطبع هزینه و خطر بیشتری دارد.
خروش اقتصادهای مستقل علیه دلار
امروزه کشورهایی مانند ایران برای رهایی از بند دلار تلاش می‌کنند. از طرفی، با گسترش چتر تحریمی آمریکا، تعداد کشورهایی که مایل به خروج از زندان دلاری آمریکا هستند بیشتر می‌شود.
اجلاس اخیر بریکس یکی از نمونه‌های برجسته اراده کشورها برای رهایی از دلار است. اعلامیه پایانی این نشست و سخنرانی سران کشورهایی مانند چین، ایران و روسیه، در حقیقت بیانیه عبور از سلطه دلار بود.
دولت‌های مستقل تلاش می‌کنند با انعقاد پیمان‌های پولی دو و چندجانبه و استفاده از پول‌های ملی، نیاز خود به چرخه دلار را به حداقل برسانند و به‌این‌ترتیب از دام دلار رهایی یابند. به عنوان مثال اخیرا بانک مرکزی هند یک مکانیسم بین‌المللی برای پرداخت روپیه در معاملات جهانی ایجاد کرده تا سهم پول ملی خود را در مبادلات خارجی افزایش دهد که البته این طرح به نفع همسایگان این کشور و کشورهای تحت تحریم مثل ایران و روسیه هم خواهد بود.
مذاکرات بی‌نتیجه
دو عامل محوری که آمریکا طی یک دهه اخیر برای اعمال تحریم بر معاملات بین‌المللی علیه ایران به کار برده، جلوگیری از تسویه معاملات دلاری یعنی همان محروم کردن ایران از چرخه دلار و دیگری ممانعت از انتقال پیام‌های مالی کشور در چارچوب سوئیفت (SWIFT - جامعه جهانی ارتباطات مالی بین‌بانکی) بوده است.
در سال‌های گذشته، رویکردی انفعالی در برابر این تحریم‌ها وجود داشت و دولت با ابزار مذاکره به دنبال توافق برای دسترسی دوباره به این امکانات مالی بود، درحالی‌که آمریکایی‌ها چون به‌خوبی از اهمیت راهبردی سلاح‌های مالی خود خبر داشتند، به‌هیچ‌عنوان حاضر نبودند این اسلحه را بر زمین بگذارند و تنها به وعده و یا دادن امتیازات کم‌فایده، زمان می‌خریدند تا به‌زعم خودشان اقتصاد ایران به بن‌بست خود برسد.
تدبیر دولت سیزدهم
اما دولت سیزدهم در چارچوب راهبرد رهبر انقلاب، رویکرد جدیدی برگزید. سیاست اقتصادی دولت سیزدهم از همان ابتدا به‌جای محدود شدن به مذاکره برای رفع تحریم‌ها، بر خنثی‌سازی تحریم‌ها متمرکز شد و البته به‌موازات آن مذاکرات رفع تحریم نیز دنبال شد.
دولت ازیک‌طرف متنوع‌سازی تجارت خارجی کشور با تأکید بر محیط همسایگی را در دستور کار خود قرار داد، رویکردی که خیلی زود ثمر داد و در فصل بهار امسال تجارت غیرنفتی کشورمان با ۱۵ کشور همسایه با رشد ۱۸ درصدی نسبت به بهار سال قبل، به ۱۲ میلیارد و ۳۶۴ میلیون دلار رسید.
از سوی دیگر بستر تعاملات مالی با کشورهای همکار نیز به‌مرور در حال فراهم شدن است تا ابزار آمریکا برای تحریم مالی ایران هم بی‌اثر شود و امکان توسعه روابط تجاری به وجود آید.
تبادل با سامانه‌ها و پول‌های ملی
افزایش همکاری‌های پولی و مالی که به‌تازگی بین ایران و روسیه رقم خورده در چارچوب سیاست اقتصادی دولت برای کاهش سهم دلار از مبادلات خارجی کشور است. در همین ارتباط دوهفته قبل علی صالح‌آبادی؛ رئیس‌کل بانک مرکزی به روسیه سفر کرد تا تفاهم پولی بین دو کشور را نهایی کند. او پس از مذاکرات فشرده در مسکو اظهار کرد: "ایجاد بسترهای مالی، یکی از مهم‌ترین محورهای توسعه اقتصادی به شمار می‌رود و هم اکنون ایران برای جایگزینی سوئیفت، از سامانه‌های پیام‌رسان بین‌بانکی بومی استفاده می‌کند و روسیه نیز پیام‌رسان‌های بومی و مالی خود را دارد که می‌تواند مبنایی برای همکاری بانکی بین دو کشور باشد."
حالا با گذشت دوهفته از سفر رئیس‌کل بانک مرکزی و هم‌زمان با سفر رئیس‌جمهور روسیه به ایران، از همکاری‌های پولی و بانکی دو کشور رونمایی شده است.
خنثی‌سازی دلار
مهم‌ترین دستاورد توافقات جدید، حذف دلار از مبادلات مالی دو کشور است. علی صالح‌آبادی؛ رئیس‌کل بانک مرکزی کشورمان امروز در مراسم رونمایی از نماد روبل ـ ریال در بازار متشکل ارزی صراحتاً اعلام کرد «باتوجه‌به شرایط دنیا که استفاده از دلار به‌عنوان یک ابزار سیاسی شده است با اقدام امروز در جهت استفاده از ارزهای ملی بین کشورها می‌توان ابزار سلطه که تجارت کشورها را تهدید می‌کند را خنثی کنیم».
دیمیتری پسکوف سخنگوی کاخ ریاست‌جمهوری روسیه کرملین هم با اشاره به سفر ولادیمیر پوتین رئیس‌جمهور روسیه به تهران گفته است که «روسیه و ایران به‌تدریج تعامل با دلار را کنار خواهند گذاشت».
در همین ارتباط هادی تیزهوش تابان؛ رئیس اتاق بازرگانی مشترک ایران و روسیه هم درباره توافقات پولی و بانکی دو کشور تأکید کرده است «در صورت اجرای صحیح تفاهم‌نامه تجارت میان ایران و روسیه تسهیل می‌شود و می‌توان انتظار داشت که آمارهای تجاری بهبود یابد».
ظرفیت رشد ۲.۵ برابری تجارت
بر اساس آمار اعلام شده توسط نماینده بازرگانی فدراسیون روسیه در ایران، گردش مالی و تجاری بین روسیه و ایران برای سال ۲۰۲۱ با رشد ۸۱.۷ درصدی به چهار میلیارد و ۳۵ میلیون دلار رسیده است.
دراین‌بین میرهادی رهگشای؛ کارشناس اقتصاد بین‌الملل با اشاره به تجارت چهار میلیارد دلاری فعلی ایران با روسیه، معتقد است در چهار سال آینده باتوجه‌به عزم جدی دو طرف، این عدد می‌تواند تا ۱۰ میلیارد دلار رشد داشته باشد.
تغییر ریل اقتصاد
دولت سیزدهم در حال ریل‌گذاری جدیدی در اقتصاد است که می‌تواند در ادامه به تحول در تجارت کشور بیانجامد. با جدی شدن حضور ایران در شاهراه ترانزیتی شمال جنوب و همچنین توسعه همه‌جانبه همکاری‌ها با کشورهای عضو شانگهای، اوراسیا، اکو، بریکس و سایر کشورهای همکار از ونزوئلا در غرب تا چین در شرق، نیاز به افرایش پیمان‌های پولی دو و چندجانبه بیش از گذشته احساس می‌شود و دولت سیزدهم با جدیتی که در این زمینه دارد، می‌تواند فصلی جدید در پیشرفت اقتصادی کشور و نقش‌آفرینی در اقتصاد جهانی رقم بزند.