به گزارش پایگاه خبری نقدینه، سامانه چکاوک با هدف ساکن سازي لاشه چک و کنترل و نظارت بانک مرکزی بر گردش چک در کشور تعریف شد . برای این منظور تصوير و داده های چک تهیه واز سوی سامانه به بانک عهده (مقصد) واگذاری (ارسال) می گردد . بانک عهده پس از کنترل های مرسوم در سیستم بانکی چک را تعیین وضعیت نموده و پاسخ مربوطه را توسط سامانه چکاوک به بانک واگذارنده (مبدا) بر می گرداند.
در انتهای روز کاری از سوی سامانه سند تسویه بین بانکی ساخته و به سامانه ساتنا برای تسویه ارسال می گردد. بانک مرکزی در هر مرحله از گردش چک نظارت داشته و می تواند بنا به الزام ورود نموده و کنترل مربوطه خود را اعم از لغو چک انجام دهد. سامانه چکاوک یکی از حلقه های سامانه های ملی پرداخت به نام CIS (Cheque Imaging System) است.
تا اینجا روی کاغذ طرح هیچ مشکلی ندارد. اما در عمل چه اتفاق می افتد.همانطور که در تصویر بالا میبینید بانک مرکزی یک سامانه طراحی کرده است که در دو بخش انلاین و آفلاین و مستقل از سامانه متمرکز بانکها است. بر اساس اس این طرح در هر شعبه تجهیز ات مجزایی برای پیاده سازی چکاوک تعبیه شده است و بانکها برای این کار مجبور شدند هزینه قابل توجهی را در هر شعبه متحمل شوند. تجهیزات جدید باعث شد تا تقریبا یک نفر نیروی انسانی هر شعبه نیز یک نفر افزوده شود در نتیجه به تعداد هر شعبه یک نفر به نیروی انسانی بانکها افزوده شد در نتیجه این نیز هزینه دیگر بر دوش بانکها گذاشت.
روش نیمه اتوماتیک چکاوک
چکاوک اکنون تصویر چک را تا درون شعبه می آورد اما به دلیل منفک بودن از کر مرکزی بانک و آفلاین بودن بخش ارتباطی با بانک در درون شعبه یک مکانیزم دستی نیاز هست تا چک دوباره به سیستم برگردد. بعد از اینکه تصویر چک از بانک مبدا به بانک مقصد ارسال می شود متصدی مربوطه باید از تصویر چک یک پرینت بگیرد وبه سیستم کر بانک مراجعه کرده و حساب را چک کند اگر حساب دارای موجودی کافی بود سند را صادر و چک را پاس می کند سپس به سامانه چکاوک برگشته و اینجا نیز اطلاعات لازم را وارد کرده و سند جدید می زند. اگر هم در حساب موجودی لازم وجود نداشته باشد در سیستم کربنکینگ بانک سند برگشت زده و به چکاوک برگشته همین عملیات را بر اساس اسلوب مورد نظر به چکاوک اعلام می کند. این فرایند نیمه اتوماتیک خود باعث بروز خطاهای زیادی می شود.
پس تا اینجا دو اشکال اساسی رخ داده است یکی ایجاد هزینه زیاد و غیر ضروری و دوم نیمه اتوماتیک بودن که باعث بروز خطای قابل توجه و بعضا عمدی و کندی در فرایند می شود.طبیعی است این دو خطا از کیفیت تحقق اهداف نظارتی خواهد کاست.
اهداف محقق شده است؟
بر اساس مستندات چکاوک این سامانه با اهداف زیر راه اندازی شد:
1- نظارت موثر عاليترين مرجع پولي کشور (بانک مرکزی)
2- سياستگذاري بانک مرکزي بر نحوه مبادلات چکها و کنترل ميزان بدهکاري بانکها نزد بانک مرکزي
3- شفاف سازي و امکان نظارت متمرکز بر نحوه و حجم تبادل چکهاي اشخاص
4- امکان رهگيري لحظه اي وضعيت چکهاي اشخاص
5- اتصال برخط به اطلاعات و سوابق مشتريان
6- امکان تغيير مدت زمان عمليات پاياپاي و تسويه چکها
7- ابلاغ سريع چکهاي برگشتي
8- سریعتر شدن فرایند تسویه چک
9- یکنواخت شدن فرایند چک در کل کشور
طبیعی است که اهداف 9 گانه تا حدی زیادی محقق شده اند اما سوال باید این باشد که این اهداف تا چند درصد تحقق یافت. اهداف بالا نشان می دهد که اولویت ناظر در راه اندازی سامانه چکاوک بیشتر نظارتی بوده تا اینکه تسهیل مبادلات چک و توجه به کسب و کار و مشتری .برهمین اساس هم از دقت طرح کاسته شده است . اگر چه نظارت بانک مرکزی موثرتر شد اما به دلیل نیمه مکانیزه بودن و امکان خطای عمدی یا سهوی انسانی کیفیت نظارت کاهش خواهد یافت و ریسک فرایند را بالا خواهد برد اگر چه از وضعیت قبلی بسیار بهتر است.از سوی دیگر با توجه به مشتری محور بودن کسب و کار های امروز جهان وجود چنین طرح هایی که بر مدار مشتری نمی گردد و بیشتر نظارت را در نظر میگیرد ظریب موفقیت کمتری خواهد داشت در عین حال نباید از یاد ببریم که آنلاین نبودن کل فرایند باعث کاهش ظریب موفقیت در نظارت خواهد شد. کشور ما موفق شد تحریم را با آن همه پیچ و خم هایش دور بزند پس دور زدن چکاوک طبعا مثال آب خوردن خواهد بود.
پرواز بهتر چگونه امکانپذیر می شد؟
اگر این سامانه با اتصال به سامانه کر بانکها امکان مکانیزه شدن کامل را می یافت قطعا اهداف نظارتی بانک مرکزی نیز بیشتر محقق می شد بدین شکل که تصویر چک با انتقال به سیستم کر هر بانک امکان خوانش و سپس عملیات را می یافت. امید است در فصول بعد چکاوک پروازهای بهتری داشته باشد.
سامانه های CIS در دنیا و تفاوت در چکاوک
در حوزه سامانه های CIS در دنیا بیشتر بر روی استاندارد X9 متمرکز است . این استاندارد استفاده از MICR را توصیه می کند. استاندارد MICR استفاده از جوهر مغناطیسی و دستگاه های خوانش این تکنولوژی می باشد. این تکنولوژی افزون بر قدیمی بودن شامل نقاط ضعفی نیز می باشد . به دلیل محدودیت طول رشته مغناطیسی داده های زیادی را نمی توان درون آن قرار داد ضمن اینکه چک تا خوردن از ناحیه این نوع جوهر آسیب دیده تلقی شده و نمی تواند توسط دستگاه خوانده شود. در طرح چکاوک پس از بررسی های بعمل آمده تصمیم بر استفاده از رمزینه (بارکد) دو بعدی گرفته شده که می تواند داده های بیشتری را درون خود قرار داده و نیاز به دستگاه های ویژه ای برای خوانش ندارد .
الزامات فنی، فرهنگی و سایر زیرساخت ها برای اجرای پروژه
برای استفاده از سامانه چکاوک شعب بانکها برای واگذاری به لحاظ سخت افزاری بایستی مجهز به دستگاه خوانش چک بوده و همچنین به شبکه Nibn متصل باشند. برای شعبی که تنها وظیفه تعیین وضعیت چک را بر عهده دارند نیاز به دستگاه خوانش چک نبوده و می توانند توسط نرم افزار ایستگاه کاری سامانه چکاوک چکهای خود را تعیین وضعیت نمایند. به لحاظ فرهنگی برای مشتریان بانکی این تسهیل فراهم شده که می توانند انتظار داشته باشند که حداکثر پس از یک روز کاری پس از واگذاری چک خود در بانک ، وجه آن در حساب خود نزد آن بانک واریز گردد.
موانع و چالش ها
گستردگی شعب بانکها ، حجم زیاد چک در گردش ، تراکنش های حجم چک نسبت به سایر تراکنش های بانکی ، درگیر بودن تمام شعب بانکهای کشور در این سامانه از اصلی ترین چالش های طرح بوده که خوشبختانه این مشکلات برطرف گردیده و امروز این سامانه برای کل استانهای کشور عملیاتی است.