نقدینه - در سال 1384 سیاست‌های کلی اصل 44 از سوی رهبر معظم انقلاب ابلاغ شد. شتاب بخشیدن به رشد اقتصاد ملی، گسترش مالکیت در سطح عموم مردم به‌منظور تأمین عدالت اجتماعی، ارتقای کارآیی بنگاه‌های اقتصادی و بهره‌وری منابع مادی و انسانی و فناوری، افزایش رقابت‌پذیری در اقتصاد ملی و افزایش سهم بخش‌های خصوصی و تعاونی در اقتصاد ملی، برخی از مهمترین اهداف آن بود.
پایان دوره تقسیط 10 ساله 1395 بود که بایستی دولت وقت نسبت به تسویه حساب با شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی به نمایندگی از مردم اقدام می‌کرد و سهام را از توثیق سازمان خصوصی‌سازی خارج و اصطلاحاً آزادسازی می‌کرد؛ به دلیل تأخیر در این کار که تا سال 1399 به دراز کشید، مقام معظم رهبری در 9/2/1399 فرمان آزادسازی سهام عدالت را صادر کردند.
رهبر معظم انقلاب در این فرمان تصریح کردند که: «درپی تصمیم واگذاری درصدی از سهام اصل ۴۴ قانون اساسی در قالب سهام عدالت با هدف گسترش عدالت اجتماعی و توانمندسازی خانوارهای کم درآمد، انتظار این بود که توسط مسئولین مربوط در دولت‌های مختلف با اجرای دقیق مواد ۸ گانه ابلاغی ۱۳۸۵/۴/۱۲ هرچه سریعتر مقدمات لازم برای آزادسازی سهام عدالت و واگذاری تعیین قیمت آن به بورس فراهم گردیده و آیین‌نامه‌های اجرایی تهیه و به اجرا درآید.» براساس بند اول این فرمان، دارندگان سهام عدالت می‌توانند در محدوده زمانی مشخص مالکیت مستقیم سهام شرکتهای سرمایه‌پذیر را انتخاب نمایند و به تناسب، نقش مدیریتی خود را ایفا کنند و در بند دوم تدوین و تصویب مقررات مورد نیاز انتقال سهام(از شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی) به صاحبان سهام عدالت(اعضای تعاونی‌های عدالت شهرستانی) برعهده شورای عالی بورس قرار می‌گیرد که این مصوبات برای سایر دستگاه‌های اجرایی لازم‌الاجراست. ایشان در بند سوم بر تشویق به ماندگاری صاحبان سهام در شرکتهای مذکور(تعاونی‌های عدالت شهرستانی) تأکید می‌کنند.
در همین راستا، مهدی احمدی مشاور وزیر اقتصاد در امور سهام عدالت می‌گوید: پیرو صدور فرمان آزادسازی از سوی رهبر معظم انقلاب، شورای عالی بورس وقت شروع به تدوین دستورالعملی می‌کند که متأسفانه برخی از مواد آن، ناقض و مخالف سایر قوانین و از جمله سیاست‌ها و قانون اجرای سیاست‌های کلی اصل 44 است. لذا دولت سیزدهم در مقطعی شروع به کار می‌کند که در حوزه سهام عدالت مواجه می‌شود با دستورالعمل‌ها و آیین‌نامه‌هایی که بایستی اصلاح شوند، تعاونی‌های عدالت شهرستانی، شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی و کانون شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی که بایستی به لحاظ مجامع و امور مربوطه به روزرسانی و مشکلات و مسائل آنان حل و فصل شود. ضمن اینکه متأسفانه همچنان شرکتهای مادرتخصصی دولتی نسبت به اعمال حقوق مالکانه سهام عدالت در شرکتهای سرمایه پذیر اقدام می‌کنند و به یک معنا همچنان دولتی بودن این شرکت‌ها استمرار داشت. در ادامه مشاور وزیراقتصاد در سهام عدالت، جزئیات اقدامات و برنامه‌های این وزارتخانه در این حوزه را شرح داده است.
• با وجودی که اجرای سهام عدالت به سال‌های قبل بازمی‌گردد، اما در دولت سیزدهم شاهد تحولات تازه‌ای در فرایند آن هستیم. به صورت مختصر برخی از اقدامات انجام شده در این خصوص را بیان کنید؟
برخی از مهمترین اقدامات انجام شده در دولت سیزدهم و علی الخصوص در وزارت اقتصاد در خصوص سهام عدالت به این شرح است:
برگزاری انتخابات کانون شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی سهام عدالت و به روزرسانی مجمع این کانون و تعیین هیأت مدیره کانون.
تعیین کارگروه ویژه بررسی موضوعات و مسائل اولویت‌دار سهام عدالت با شرکت تمامی نهادها و سازمان‌های مرتبط و با همکاری و مشارکت وزارت رفاه و کانون شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی، اتاق تعاون، سازمان بازرسی، سازمان خصوصی‌سازی و سازمان بورس.
پرداخت مطالبات شرکتهای تعاونی شهرستانی سهام عدالت که مربوط به سال‌های قبل از 1398 بود.
اصلاح برخی از مواد آیین‌نامه آزادسازی سهام عدالت با اولویت رفع مشکل مالیاتی و حسابرسی شرکتهای سرمایه‌گذاری سهام عدالت استانی.
پیگیری وصول سود سهام عدالت از شرکتهای سرمایه پذیر و توزیع آن قبل از پایان سال به صورت متمرکز از طریق سپرده‌گذاری مرکزی در دو سال گذشته
تعیین کارگروه موقت سه جانبه برای تعیین نمایندگان و برنامه مجامع شرکتهای سرمایه پذیر در دوره اصلاح آیین‌نامه آزادسازی سهام عدالت متشکل از نمایندگان وزارت اقتصاد، اعضای حقیقی شورای عالی بورس و کانون شرکتهای سرمایه پذیر سهام عدالت و تشکیل دبیرخانه این کارگروه در کانون شرکت‌ها.
همکاری و تعامل مؤثر با شرکتهای مادرتخصصی جهت نظارت و افزایش کارآیی شرکتهای سرمایه پذیر
تهیه آیین‌نامه تخصیص سهام عدالت جدید، شناسایی مشمولان جدید سهام عدالت با همکاری وزارت رفاه و کمیته امداد، تشکیل سبد سهام، پیگیری جلب رضایت وزارتخانه‌های مربوطه جهت واگذاری سهام شرکتهای دولتی بورسی به سهام عدالت.
تعامل با شرکتهای مادر تخصصی برای حفظ حقوق صاحبان سهام عدالت و اعمال حقوق مالکانه آنها در مجامع این شرکت‌ها.
• یکی از اقدامات دولت سیزدهم شروع فرایند تخصیص سهام عدالت به جاماندگان است. شناسایی مشمولان جدید به چه صورت است؟
شناسایی مشمولان جدید سهام عدالت بر مبنای ماده واحده قانون بودجه 1401 است که بر این اساس مددجویان کمیته امداد و بهزیستی و سایر افراد را در چهارچوب قانون اجرای اصل 44 شامل می‌شود. از نظر این قانون کلیه شهروندان ایرانی در 6 دهک پایین درآمدی مشمول اختصاص سهام عدالت می‌شوند ولی بنا به محدودیت در سهام دولتی قابل واگذاری، در مرحله اول مددجویان کمیته امداد و بهزیستی و ایثارگران فاقد شغل مشمول سهام عدالت جدید خواهند بود.
• اختصاص سهام به این افراد از نظر مبلغی چه ارزشی دارد؟
ارزش سبد سهام در نظر گرفته شده، از سهام دولت در شرکتهای ارزشمند و بورسی، برای مشمولان جدید سهام عدالت، یکصد میلیون ریال است که نحوه محاسبه آن به این صورت است که قیمت پایانی روز قبل از واگذاری سهام، در خصوص هر کدام خواهد بود.
• بتازگی سامانه انتقال سهام متوفیان نیز آماده شده است؛ تعداد متوفیان مشمول سهام چقدر است؟
موضوع انتقال سهام افراد متوفی به وراث آنان، از نخستین سال‌های واگذاری سهام عدالت مطرح بوده است؛ به این صورت که برخی از افراد که مشمول این سهام شده بودند بنا به دلایل مختلفی فوت می‌شدند و بایستی این سهام به وراث آنان انتقال پیدا می‌کرد.
از آنجایی که تسویه حساب سهام واگذارشده به پایان دوره ده ساله تقسیط یعنی سال 1395 موکول شده بود این کار انجام نشد. سال 1395 هم از آنجایی که برخلاف قرارداد فروش اقساطی سهام عدالت که بین سازمان خصوصی‌سازی و شرکتهای سرمایه‌گذاری امضا شده بود، برای آحاد مردم یعنی نزدیک به 49 میلیون نفر صورت حساب تسویه صادر شد و در این مرحله هم برای موضوع متوفیان چاره اندیشی نشده بود و این موضوع کماکان ادامه داشت تا اینکه متأسفانه طی دوره همه‌گیری کرونا بر تعداد متوفیان افزوده شد به نحوی که ابتدای دولت سیزدهم بالغ بر سه و نیم میلیون نفر متوفی دارای سهام عدالت بود. از ابتدای دولت سیزدهم وزارت اقتصاد و سازمان بورس پیگیر ساماندهی این موضوع بودند که در اسرع وقت این امر محقق شود. در ابتدا مقرر شد که این کار بدون ایجاد زحمت برای مردم و به صورت قهری و از طریق سامانه انجام شود. ولی از آنجایی که داده‌های مربوطه به صورت کتبی، ثبت و ضبط شده بودند و داده‌ها قابل استفاده در سامانه نبود و علاوه بر این با توجه به تعداد زیاد الگوهای تقسیم ارث در ایران که ناشی از وجود مذاهب و ادیان متنوع در کشور است، این کار انجام نشد.
بعد از پیگیری‌های وزارت اقتصاد، سازمان بورس و سپرده‌گذاری مرکزی و با همکاری قوه قضائیه سامانه میراث برای انتقال سهام عدالت از متوفیان به وراث با حضور احدی از وراث، در کارگزاری‌های بانکی و برخی از کارگزاری‌های منتخب شروع شد و در حال اجراست. تعداد متوفیان دارای سهام عدالت در حال حاضر حدود 3 میلیون و 700 هزار نفر است.
• با اجرای طرح‌های جدید تعداد سهامداران عدالت چقدر خواهد شد؟
افراد دارای سهام عدالت بیش از 49 میلیون نفر هستند. براساس تبصره قانون بودجه سال 1401 و نیز تکرار آن در بودجه سال 1402 مقرر شده است به افرادی که شرایط شمول سهام عدالت را دارند سهام عدالت از سهام دولت در شرکتهای بورسی پرداخت شود. در تبصره ذکر شده آمده است که به مددجویان کمیته امداد، بهزیستی وسایر مشمولان این سهام تخصیص یابد.
بنا بر محدودیت سهام دولتی و در راستای عمل به وظایف دولت در سال 1401 مقرر شد در مرحله اول واگذاری به مددجویان کمیته امداد و بهزیستی و به ایثارگران فاقد شغل سهام عدالت اختصاص یابد که متأسفانه به دلیل مخالفت برخی از اعضای هیأت دولت در واگذاری سهام برخی از شرکت‌ها، سبد سهام عدالت جدید مصوب نشد. علاوه بر مددجویان نهادهای حمایتی گفته شده، افرادی نیز هستند که در مرحله قبل اختصاص سهام عدالت بنا به مشکلات سامانه و اشکالاتی که در نهایی شدن تخصیص سهام به آنان پیش آمده بود و سهام به این افراد تخصیص داده نشده است. در مجموع تعداد افراد این دودسته در حدود 4 میلیون و 700 هزار نفر هستند که ماهانه وضعیت افراد مشمول تا تخصیص سهام عدالت جدید با وزارت رفاه بررسی و به روزرسانی می‌شوند.
• در سال‌های گذشته اجازه فروش بخشی از سهام به مشمولان داده شده بود، دولت برنامه‌ای برای آزادسازی کامل سهام عدالت دارد؟
وزارت اقتصاد در حال حاضر برنامه‌ای برمبنی بر صدور اجازه فروش سهام ندارد و در جلسات شورای عالی بورس هم این موضوع مطرح نشده است. احتمالاً این موضوع بعد از اصلاح آیین‌نامه آزادسازی سهام عدالت و ساماندهی شرکتهای سرمایه‌گذاری استانی و حل سایر موضوعات سهام عدالت مطرح شود.
هم‌اکنون سهم شرکت‌هایی که درپرتفوی سهام عدالت قراردارند از بازار سرمایه چقدر است؟ ارزش روز سهام عدالت چه میزان است؟
با توجه به نوسانات قیمت سهام در بازار بورس اوراق بهادار، ارزش سهام عدالت را دقیق نمی‌توان بیان کرد. ولی با توجه به قیمت‌ها و شاخص تقریباً ثابت این دو ماهه، به صورت تقریبی ارزش سهام عدالت اصطلاحاً 500 هزار تومانی کمی بیش از 10 میلیون است و سهام عدالت یک میلیون تومانی نیز کمی بیش از 20 میلیون تومان است که این مبالغ حدودی می‌باشد و نیازمند محاسبه دقیق و توجه به قیمت روز سهام مختلف است. البته لازم به ذکر است که در این محاسبه، ارزش سهام عدالت در شرکتهای غیربورسی لحاظ نشده است که این کار نیازمند محاسبه ارزش روز هر یک از شرکتهای مذکور است.