با توجه به زیرساخت‌های موجود در صنعت برق کشور که آن را از کشورهای منطقه متمایز می‌سازد، همزمان با فعالیت‌ها در راستای شکل‌گیری بورس نفت، لزوم راه اندازی بورس برق در ادامه توسعه بازار برق کشور احساس شد. ادامه این مسیر در گذر از شورای عالی بورس با این ایده عبور کرد که یک بورس جامع برای معامله انواع حامل‌های انرژی تاسیس شود.
تلاش‌ها برای ایجاد این بازار و ورود نفت و سایر حامل‌های انرژی به بازار سرمایه و تعیین قیمت این محصول‌های در بورس، اوایل سال 1390 شکل دیگری یافت. در این سال شورای عالی بورس تصمیم گرفت بورسی را با محوریت حامل‌های انرژی شکل دهد.
سرانجام در روز 30 خرداد سال 1390، درجلسه شورای عالی بورس، تجمیع درخواست‌های جداگانه برای راه اندازی بورس نفت و برق به راه اندازی بورس انرژی منجر شد. براین اساس بورس انرژی به عنوان چهارمین بورس کشور جهت عرضه محصولات نفت و مشتقات نفتی ، برق، گاز طبیعی، زغال سنگ، حق آلودگی و سایر حامل‌های انرژی شکل گرفت.
معامله‌های برق در بورس انرژی، از اسفندماه سال 1391 که بورس انرژی راه اندازی شد، آغاز شد. البته میزان معامله‌ها این کالا در ماه ابتدایی، رقم چشمگیری نبود، اما رفته رفته توانست جایگاه مناسب خود را در بازار پیدا کند.
درحال حاضر معامله برق در بازار مشتقه در رینگ داخلی در تابلوی سلف موازی استاندارد صورت می‌گیرد. این معاملات به 4 صورت کم باری، میان باری، پرباری و بارپایه معامله می شود. در ابتدای معاملات برق، به صورت کامل در جریان معاملات، سه بار اولیه جایگاه به حالت‌های فوق در بورس انرژی معامله می‌شد، اما رفته رفته سه بار اولیه جایگاه خود را کم کم از دست داده و یا بسیار کاهش یافتند و عمده معاملات به صورت بار پایه معامله می شود. این 4 بار در 5 زمانبندی مختلف روزانه، هفتگی، ماهانه، فصلی و سالانه امکان معامله دارند، که در نهایت 4 شکل کالا در 5 زمان ارائه، باعث می شود به 20 حالت د رینگ دخلی و بین المللی انجام گیرد. که تفاوت رینگ داخلی و بین‌المللی در بازار هدف آن بوده که به ترتیب مصرف داخلی و بازارهای صادراتی است.
در معامله‌های بازار برق، نیروگاه های بخش خصوصی که قرار داد بلندمدت با شرکت مدیریت شبکه برق ایران نداشته باشند، امکان عرضه در بورس انرژی را دارند. از اسفندماه سال 1391 تا کنون، حدودا 24 نیروگاه در این بازار پذیرش شده‌اند که این نیروگاه‌ها، نقش عرضه کننده را در بازار ایفا می‌کنند. از سوی دیگر در طرف تقاضا، شرکت‌های توزیع برق حضور دارند. شایان ذکر است به تازگی خرده فروش ها نیز تمایل به ورود در بخش تقاضا را از خود نشان داده‌اند. با توجه به مسایل ذکر شده، کفه ترازو از سمت تقاضا نسبت به کفه عرضه سنگین تر شده است.
در بازار برق دو نوع کد معاملاتی خاص و عام وجود دارد. تفاوت این دو کد معاملاتی در این است که در کد معاملاتی خاص نیروگاه ها عرضه کننده هستند و شرکت‌های توزیع و خرده فروش ها نقش تقاضا را دارند. در این معاملات به جز این معامله خطی، اتفاق دیگری در جریان معامله رخ نمی دهد.
در کد معاملاتی عام پس از اولین عرضه توسط نیروگاه‌ها، شرکت های توزیع، خرده فروش‌ها و سایر نیروگاه‌ها امکان خرید و فروش مجدد را داشته و می توانند از نوسان قیمت، سود کسب کنند. در واقع جریان معامله خطی نیست و خرید و فروش می‌تواند تا سررسید بدون محدویت انجام گیرد.
لازم به ذکر است یکی از تفاوت‌های معاملات سلف موازی استاندارد با معاملات آتی در این است که در معامله سلف موازی استاندارد در اولین فروش باید دارایی مورد معامله را داشته باشند.(به عنوان مثال تولید کننده محصول باشد) و پس از اولین فروش، همانند معاملات آتی امکان خرید و فروش بدون محدودیت تا سررسی وجود دارد، اما رد معاملات آتی برای اولین فروش نیاز به داشتن دارایی نیست.
ورود خرده فروش‌ها، فصل جدید در معاملات برق بورس انرژی
پس از نامه ای که در تاریخ 18 مرداد سال 1393، توسط معاون وزیر نیرو در امور برق و انرژی به شرکت توانیر، شرکت مدیریت شبکه برق ایران، شرکت‌های توزیع نیروی برق و شرکت برق منطقه ای با موضوع دستورالعمل اجرایی صدور پروانه خرده فروشی برق، زده شد، 22 شرکت دارای پروانه فروش برق نیز توانستند به جرگه خریداران و فروشندگان برق در بورس انرژی بپیوندند.
تا پیش از این، شرکت‌های توزیع نیروی برق و نیروگاههای خصوصی با دریافت کد عام و خاص، خریداران و فروشندگان برق بورس انرژی را تشکیل میدادند که از اواخر سال گذشته شرکت‌های خرده‌فروشی برق نیز در قالب خریدار، به جمع فعالان بازار برق در این بورس پیوستند.
شرکت‌های خرده‌فروشی برق شرکت‌هایی بازرگانی هستند که به خرید برق از روش‌های مختلف ازجمله خرید ازطریق بورس انرژی و فروش آن به مشترکان نهایی طرف قرارداد خود اقدام می‌کنند.
شرکت‌های خرده‌فروش در صورت داشتن پروانه معتبر خرده‌فروشی صادره از سوی وزارت نیرو و انجام هماهنگی درباره تحویل فیزیکی قراردادهای معامله‌شده با مالک شبکه و تحت نظارت توانیر، به فعالیت در معامله‌های برق بورس انرژی مجاز هستند.
پروانه خرده‌فروشی اجازه‌نامه‌ای است که از طرف وزارت نیرو به منظور فروش انرژی الکتریکی به مشترک در هر یک از سطوح ولتاژی توزیع، فوق توزیع و انتقال، خرید و فروش برق از بورس انرژی، خرید برق از بازار عمده‌فروشی، خرید و فروش حقوق و منافع ناشی از بهره‌برداری از ظرفیت نیروگاه و یا خرید و فروش گواهی ظرفیت صادر می‌شود.
خرده‌فروشان افراد حقوقی غیردولتی هستند که می‌توانند نسبت به خرید برق حداکثر تا سقف پنج میلیون کیلووات ساعت در طول سال اقدام کنند، گفت: خرده‌فروشان می‌توانند برق خریداری‌شده از بورس انرژی را به مشترکان صنعتی عرضه کرده و یا دوباره در بورس به فروش برسانند.
خرده‌فروشان برق را کمتر از تعرفه موجود به صنایع می‌فروشند. تلفات ناشی از شبکه برعهده مالک شبکه است و خرده‌فروش همان میزان برق خریداری‌شده را به مشترکان نهایی تحویل می‌دهد.
فراز و نشیب معاملات برق از آغاز تا به حال
از سال 1392 که معاملات برق در بورس انرژی کم کم مسیر رونق خود را پیدا کرد تا به امروز، نوع معامله‌ها در این بازار تغییرات بسیاری داشته است.
در فروردین سال 1392، ارزش کل معاملات برق در بورس انرژی بالغ بر 857 میلیون و 616 هزار ریال بود، اما این رقم در ماه بعد با یک جهش صعودی به بیش از 21 میلیارد ریال رسید. در ادامه این رشد تا پایان سال 1392، به جایی رسید که ارزش کل معاملات در پایان سال 92 به بیش از 413 میلیارد ریال رسید که البته در این مسیر صعودی، افت و خیزهایی هم داشت.
فروردین 1393، با میزان معاملات بیش از 60 میلیارد ریالی آغاز شد اما در مسیر صعودی معاملات این بازار، جهش بزرگی در 6 ماه ابتدایی سال پیش آمد و توانست با حجم معاملات بیش از 484 میلیارد ریال، شهریور را به پایان برساند. البته این روند صعودی در نیمه دوم سال 1393، با کاهش تقاضا مواجه شد.
فصل جدید معاملات برق، با آغاز سال 1394، در حالی آغاز شد که فروردین را هم در ادامه جریان 6 ماهه سال پیش، رشد چشمگیری نداشت اما از اردیبهشت ماه، آغاز رونق در این بازار کلید خورد و تا پایان خرداده توانست سقف 476 میلیارد ریال را هم بشکند. البته در پایان تیرماه با اندکی کاهش نسبت به خرداد مواجه شد و مجموع معاملات این ماه بالغ بر 446 میلیارد ریال بود.
واحد معاملات برق در بورس انرژی، مگاوات بر ساعت است. قیمت هر مگاوات بر ساعت از سال 1392 تا کنون، تغییراتی در بر داشته است، اما برآیند این تغییرات، نشان دهنده رشد قیمت است. همان طور که در نمودار زیر هم آمده است، قیمت هر واحد در فروردین 1392، از 359 هزار و 738 ریال آغاز شد و تا پایان همان سال با وجود شکستن مرز 471 هزار و 143 ریال در تیرماه، در نهایت در محدوده 292 هزار ریالی سال را به پایان رساند. البته در آغاز سال 1393، با جهش قیمت از 450 هزار ریال شروع به معامله کرد و به مرز 542 هزار ریال در مرداد همان سال رسید، اما بعد از آن دچار حرکت نزولی شد و سال گذشته را با محدوده قیمت 391 هزار ریال به پایان رساند.
گفتنی است معاملات برق در بورس انرژی در سال جاری در محدوده قیمتی 429 هزار ریال آغاز شد که نشان دهنده جهش قیمتی از اسفند سال گذشته است و تا پایان تیرماه در محدوده قیمتی 540 هزار ریالی داد و ستد می شد، رشد 120 هزار ریالی داشته است.
منبع: هفته نامه بورس