در یک نگاه کلی می‌توان مهمترین مطالبات سهامداران را در مواردی همچون دریافت عایدات نقدی، استفاده از فرصت افزایش سرمایه، حضور در مجامع سهامداری و اعمال حق رأی در کنار اطلاع رسانی به هنگام و مناسب خلاصه کرد. پاسخگویی با کیفیت و سریع به مطالبات ذاتی سهامداران از اصول اولیه در ارزیابی هر بازار سرمایه ای به حساب می‌آید اما که این امر در بازار سرمایه ایران جای بسی تأمل دارد.
فارغ از مشکلات و کاستی‌های موجود در رابطه با پاسخگویی مطلوب به مطالبات سهامداران که خود نوشتار مجزایی را می‌طلبد، جایگاه ویژه شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه (سمات) در ساماندهی این موضوع غیرقابل انکار است.
به طور کلی خدمات و فعالیت‌های شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی در دنیا در چند گروه کلی قابل تقسیم‌بندی است. از امور ثبتی و تسویه و پایاپای که بگذریم، شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی نقش کلیدی در انجام اقدامات شرکتی ایفا می‌کنند. اقدامات شرکتی (corporate actions) به اقداماتی اطلاق می‌شود که به دلیل تأثیر بر وضعیت سهام شرکت، سهامداران و حتی وام‌دهندگان شرکت را متأثر می‌نماید، اقداماتی همچون تقسیم سود، تجزیه سهام، افزایش سرمایه، ادغام و تملیک و ....
علت صلاحیت شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی در ارائه اینگونه خدمات، جایگاه این شرکت‌ها به عنوان نهاد ثبت مرکزی بازار سرمایه و مرجعیت این نهاد در رابطه با اطلاعات بنیادی در این بازار است. همانطور که می‌دانیم تمام اطلاعات بنیادی و اصطلاحاً ثبتی سهامداران به صورت متمرکز در سامانه‌های شرکت‌های سپرده‌گذاری مرکزی تجمیع می شود، در همین حال ارتباط مطلوب این شرکت‌ها با نظام بانکی و دسترسی مناسب به شبکه پولی می‌تواند تسهیلات مطلوب‌تری را در پاسخگویی به مطالبات مورد اشاره در اختیار سهامداران و همچنین ناشران اوراق بهادار قرار دهد.
بند 8 ماده 3 اساسنامه شرکت شرکت سپرده‌گذاری مرکزی اوراق بهادار و تسویه وجوه، یکی از موضوعات فعالیت این شرکت را انجام اقدامات شرکتی برای شرکت‌ها و نهادهای مالی (اقداماتی نظیر تقسیم سود، افزایش سرمایه و عملیات مرتبط با اعمال یا فروش حق تقدم افزایش سرمایه و نیز برگزاری مجامع سهامداری) معرفی می کند.
از منظر قوانین و مقررات بازار سرمایه ایران، طبق ماده 37 دستورالعمل پذیرش اوراق بهادار در بورس اوراق بهادار تهران مصوب اول دی ماه 1386 هیأت مدیره سازمان بورس و اوراق بهادار، واگذاری و اجرای کلیة اقدامات شرکتی ناشران اوراق بهادار به شرکت سپرده‌گذاری مرکزی، حسب قبول این شرکت الزامی است. در واقع در این قانون تلاش شده است به منظور ارائة خدمات هر چه بهتر و نظارت دقیق‌تر نهاد ناظر، انجام اقدامات شرکتی مدنظر به نهاد امین بازار سرمایه واگذار شود. امری که تاکنون به دلایل گوناگون چندان محقق نشده است.
در همین راستا و به منظور تقویت زیرساخت‌های مقرراتی مربوط به موضوع بهبود انجام اقدامات شرکتی و همچنین در راستای مرتفع کردن برخی مشکلات و موانع قانونی در عرصه به‌روزرسانی خدمات به عنوان مثال لزوم ارسال پستی حق تقدم سهام برای سهامداران طبق قانون تجارت، پیشنهاداتی برای بررسی و تصویب در قالب قانون برنامه ششم توسعه صورت پذیرفته است که از جمله آنها می‌توان به وجاهت قانونی ارائة خدمات الکترونیک و غیرحضوری در زمینه اقدامات شرکتی اشاره کرد.
به منظور بهبود هر چه بهتر پاسخگویی به مطالبات سهامداران، شرکت سپرده‌گذاری مرکزی ضمن تلاش در جهت تکمیل قوانین و مقررات، فراهم‌سازی زیرساخت فناوری اطلاعات را در دستور کار خود قرار داده است. طراحی سامانه‌ای جامع و به هنگام به منظور تجمیع اطلاعات مرتبط با مطالبات مورد اشاره و امکان ارائة خدمات با ارزش افزوده در این زمینه به سهامداران و سایر ذینفعان مورد توجه ویژه سمات قرار دارد که بر این اساس می‌توان به بهبود رضایتمندی سهامداران و همچنین ناشران در خصوص اجرای اقدامات شرکتی مورد بحث در سایه اقدامات شرکت سپرده‌گذاری مرکزی امیدوار بود، امری که به جز سپرده‌گذاری مرکزی به طور جد نیازمند همکاری تمام ناشران بورسی و فرابورسی است.
*مدیر برنامه ریزی و توسعه سمات