ولی نادی قمی*
10 کلید مهم
از ویژگی‌های سال‌های اخیر اقتصاد ایران، خصوصی‌سازی بنگاه‌های بزرگ اقتصادی و تامین مالی از طریق عموم مردم به واسطه توسعه و رونق بازار سرمایه است. بازاری که از ابعاد مختلف نظیر معرفی نهادها و ابزارهای مالی جدید، تصویب قوانین مدرن، افزایش ارزش بازار و ارزش معاملات نسبت به قبل تغییر معنی‌داری داشته است.
با این حال ظرفیت‌های بالقوه بازار امکان نقش‌آفرینی بیشتر آن را در عرصه اقتصاد فراهم کرده است. توسعه نقش این بازار در حوزه اقتصاد ملی مستلزم افزایش کارآیی و نقدشوندگی آن جهت جلب اعتماد عمومی است. نقدشوندگی اوراق بهادار همواره یکی از مزیت‌های اصلی بازار سرمایه در مقایسه با بازارهای رقیب بوده است.
تقویت این ویژگی می‌تواند نقش بورس را در فروش سهام شرکت‌های دولتی برجسته‌تر کند. نقدشوندگی به‌عنوان امکان فروش (خرید) مقدار دلخواهی از اوراق بهادار در دوره زمانی کوتاه تعریف می‌شود (جذب معاملات عظیم) بدون آنکه نوسان شدیدی در قیمت ایجاد شود. در چنین شرایطی بازار از عمق و انعطاف پذیری (برگشت بازار به تعادل پس از شوک قیمتی) بالایی برخوردار بوده و قیمت دارایی‌ها برآورد منصفانه‌ای از ارزش فعلی جریان‌های نقدی حاصل از آن دارایی است. در واقع در یک بازار نقد شونده معاملات با کمترین وقفه زمانی انجام می‌شود. اهمیت نقدشوندگی بازار اوراق بهادار به حدی است که به‌عنوان یکی از معیارهای اصلی توسعه‌یافتگی بازار سرمایه یک کشور قلمداد می‌شود، چرا‌که نقش محوری در شکل‌گیری قیمت‌ها، کاهش ریسک انتشار عمومی اوراق بدهی و سهام، کاهش هزینه بازارگردانی و در نهایت ثبات سیستم مالی دارد. بازار سرمایه در ایران، بازاری است نوپا که افزایش نقدشوندگی در آن مستلزم رعایت موارد زیر است.
1- کاهش هزینه معاملات (اصطکاک بازار): بازار سهام ایران یکی از گران‌ترین بازارهای دنیا از حیث هزینه معاملات است. در حال حاضر بسیاری از ارکان بازار سرمایه شامل کارگزاران، بورس ها، سپرده‌گذاری و... کارمزدی از انجام معاملات دریافت می‌کنند که در اثر آن هزینه معاملات افزایش یافته است؛ در حالی که این موضوع در بسیاری از بورس‌های پیشرفته دنیا صدق نمی‌کند. درآمد بسیاری از ارکان بازار سرمایه از محل حق درج ناشران که در ایران بسیار ارزان است، تامین می‌شود.
2- افزایش شفافیت بازار: با کاهش ریسک مرتبط با اطلاعات حسابداری که از طریق افزایش کیفیت و قابلیت اتکای آنها صورت می‌گیرد، ابهامات بازار اوراق بهادار کاهش یافته و جذابیت و نقدشوندگی آن افزایش خواهد داشت. در حال حاضر صورت‌های مالی (علی الخصوص صورت‌های مالی تلفیقی) از حیث سرمایه‌گذاری اطلاعات همه‌جانبه‌ای در اختیار سرمایه‌گذاران قرار نمی‌دهد و بعضا گزارش حسابرسان ارزش افزوده‌ای برای کیفیت اطلاعات مالی ندارد. صورت‌های مالی شفاف عدم تقارن اطلاعاتی را کاهش داده و منجر به کاهش هزینه سرمایه می‌شود.
3- حضور پررنگ بانک‌ها: حضور بانک‌ها چه از جهت استفاده و کسب سود از منابع مازادشان در بازار سرمایه و چه از منظر اعطای اعتبار به مشارکت‌کنندگان بازار، دارای اهمیت است. تحقیقات نشان می‌دهد که حضور بانک‌ها در بازار سهام موجب افزایش کارآیی و نقدشوندگی آن می‌شود.
4- حذف «متوقف‌کننده‌های خودکار»: رویه‌هایی که در بازار سهام ایران برای کنترل نوسان نامطلوب قیمت سهام در نظر گرفته می‌شود شامل «حجم مبنا»، «محدوده نوسان قیمت» و «توقف معاملات» است که تحت عنوان متوقف‌کننده‌های خودکار معروفند. استفاده نامناسب از این ابزارها موجب شده که فرآیند اصلاح بازار طولانی شده و نقدشوندگی بازار کاهش یابد.
5- پیش‌بینی‌پذیری تصمیمات سیاست‌گذاران: شوک سیاسی و اقتصادی، بازار سرمایه ایران را که یک بازار با چشم انداز بلند مدت است کوتاه مدت گرا کرده است. هرچه فضای ابهام درخصوص تصمیمات کلان اقتصادی بیشتر باشد، سرمایه‌گذاران نرخ بازده بالاتری طلب کرده یا اینکه اقدام به سرمایه‌گذاری نمی‌کنند. شرایط مبهم و پیچیده از نقدشوندگی بازار می‌کاهد.
6- توسعه فرهنگ سرمایه‌گذاری و تقویت روحیه ریسک‌پذیری: در حال حاضر شناسایی دقیقی از مفهوم سرمایه‌گذاری در بازار سرمایه ایران وجود ندارد و قوانین موجود به اندازه کافی جامع نیستند. سرمایه‌گذاران عمدتا از بابت تصمیمات سرمایه‌گذاری خود، دیگران را مقصر می‌دانند و انتظار پاسخگویی دارند. همچنین ورود سرمایه‌گذاران خارجی که می‌تواند شرایط افزایش نقدشوندگی بازار را فراهم کند، مستلزم تصویب قوانینی در جهت حفظ حقوق سرمایه‌گذاران است.
7- بازارگردانی: یکی از راه‌های افزایش نقدشوندگی اوراق بهادار تعیین حداقل یک بازارگردان برای اوراق بهادار است. در این ارتباط افزایش تعداد و سرمایه صندوق‌های بازارگردانی که در آن هزینه معاملات به حداقل رسیده است می‌تواند مفید واقع شود.
8- تنوع ابزارهای مالی: با افزایش تنوع ابزارهای تامین مالی، سرمایه‌گذاری و مدیریت ریسک، افراد مختلف با ذائقه‌های متفاوت ریسک و بازده جذب این بازار خواهند شد بنابراین نقدشوندگی بازار افزایش خواهد یافت.
9- توسعه فناوری: توسعه فناوری در بسیاری از حوزه‌ها منجمله حوزه معاملات آنلاین (برخط) می‌تواند موجب افزایش نقدشوندگی بازار اوراق بهادار و افزایش حجم معاملات شود.
10- افزایش میزان سهام شناور: در حال حاضر شرکت‌های زیادی در بازار سرمایه وجود دارد که مالکان آنها به هیچ قیمتی حاضر نیستند از مالکیت‌شان کاسته شود. به نظر می‌رسد که الزام مالکان بر افزایش سهام شناور موجب افزایش نقدشوندگی بازار می‌شود.
*مدیرعامل تامین سرمایه نوین