بازار سرمایه و بیمه های اتکایی

این سرمایه گذاران در فضای بازدهی پایین فعلی در بازار سرمایه جهانی به سمت بازار CAT جذب شده اند، که به دلیل بازدهی گذشته نسبتاً خوب و عدم همبستگی بازدهی آن با سایر بازارهاست. این بازار زمانی رشد کرد که بیمه گران مستقیم به دنبال تنوع بخشی به پوشش CAT رفتند و گزینه های پوشش غیرسنتی ساده تر شد. از زمان ورود سرمایه از طرف بازار سرمایه به صنعت بیمه، شرکت های بیمه اولیه -بعنوان واگذارنده- قدرت چانه زنی بیشتری پیدا کردند. اما در حال حاضر با چالش هایی نظیر عدم اطمینان در خصوص دسترسی بلند مدت به این سرمایه روبرو هستند. همچنین بیمه گران اتکایی سنتی با کاهش سهم خود از بازار CAT و فشار بیشتر برای کاهش نرخ های قراردادهای اتکایی مواجه شده اند. در حالیکه این رشته بیمه به طور تاریخی دارای حاشیه سود خوبی برای ایشان بوده است. از یک سو بازار سرمایه-بعنوان منبع جایگزین تامین سرمایه (ظرفیت بیمه گری)- تهدیدی برای بیمه گران اتکایی سنتی به حساب می آید. از سوی دیگر، اگر بیمه گران اتکایی مدل کسب و کار خود را با این شرایط تطبیق دهند و به طور فعال این سرمایه را مدیریت کنند، می توانند از مزایای آن بهره مند شوند.

امروزه 16 درصد از کل ظرفیت اتکایی CAT در دنیا معادل 300 میلیارد دلار از محل بازار سرمایه تامین می شود که این میزان در دهه 1990 حدوداً دو تا سه درصد بوده است. وجوه بازار سرمایه از طریق ابزارهای تبدیل به اوراق شده (نظیر اوراق قرضه CAT) یا از طریق معامله خصوصی بین یک سرمایه¬گذار و شرکت بیمه اولیه (نظیر بیمه اتکایی وثیقه دار ) در دسترس قرار دارد.

مکانیسم متداول دیگر همان سایه کار است که از طریق آن سرمایه گذاران در بازار سرمایه به همراه شرکت اتکایی سرمایه خود را در کنار هم به طور مشترک سرمایه گذاری می کنند (در اینجا منظور از سرمایه گذاری مشترک این است که شرکت اتکایی، به پشتوانه سرمایه خود و سرمایه سرازیر شده از بازار سرمایه، ریسک می نویسد). به این ابزارهای جدید، "روش های جایگزین انتقال ریسک " (ART) گفته می شود. چون در گذشته شرکت های بیمه برای انتقال ریسک خود صرفاً از بیمه اتکایی سنتی استفاده می کردند، ولی امروزه با ورود بازار سرمایه به بازار اتکایی، روش ها و ابزارهای مالی جدیدی جایگزین روش سنتی شده که به آن ART گفته می شود.  
حدود 80 درصد از سرمایه وارد شده به صنعت بیمه جهان بر بازار آمریکا تمرکز دارد. (خصوصاً تندبادهای دریایی و زلزله)، البته با بلوغ بازارهای جهانی این رقم تغییر خواهد کرد. انتظار میرود نیاز به پوشش CAT در ایالات متحده افزایش یابد خصوصاً با توجه به افزایش فراوانی و شدت طوفانها در اقیانوس اطلس.

مزایا و معایب ورود سرمایه جدید برای شرکت های بیمه اولیه

برای شرکت های بیمه واگذارنده مهمترین مزیت این است که منبع جدیدی برای پوشش اتکایی فراهم شده است. به همین دلیل قدرت چانه زنی ایشان در بازار اتکایی افزایش می یابد (بر اساس عرضه و تقاضا). جدای از قدرت قیمت گذاری بیشتر، ورود بازار سرمایه مزایای دیگری برای شرکت های بیمه اولیه در مقایسه با بیمه اتکایی سنتی به شرح زیر دارد:

• کاهش ریسک اعتباری (خصوصاً در شرکت های واسط وثیقه دار ) 
• تنوع بیشتر (با توجه به اینکه پوشش اتکایی دیگر به تعداد کمی بیمه گر اتکایی محدود نمی شود)
• قابلیت تثبیت نرخ ها برای ساختارهای چند ساله. با توجه به اینکه اوراق قرضه CAT مدتی معادل دو تا سه سال وحتی بیشتر دارند. در حالیکه اکثر قراردادهای اتکایی سنتی سالانه است و معمولاً در اثر یک حادثه فاجعه آمیز بزرگ در آنها نرخ ها به شدت تغییر می کند. (مثلاً پس از طوفان کاترینا نرخ ها 75 درصد افزایش یافت).

مهم ترین ایراد بازار سرمایه، دستهی بلند مدت آن است، همچنین عدم قابلیت تشابه با ساختارهای سنتی اتکایی است.

انتخاب پوشش از طریق بازار سرمایه ممکن است به اندازه روش تامین سرمایه از اتکایی سنتی، از نظر طول دوره همکاری دائمی نباشد. اگر این سرمایه گذاران جدید بر اثر یک حادثه در دوره های بعدی تمدید نکند یا با توجه به نرخ بازدهی بهتر در سایر بازارها سرمایه خود را خارج کند، شرکت بیمه اولیه مجبور به مراجعه مجدد به بیمه گر اتکایی سنتی و پذیرش نرخ های آنها می شود و در این حالت قطعاً قدرت چانه زنی ضعیفی خواهد داشت. در حال حاظر با توجه به شرایط بازار، ورود به صنعت بیمه برای بازار سرمایه جذاب است. چرا که شرایط آربیتراژ بین هزینه سرمایه بیمه گران اتکایی (که اخیراً افزایش یافته ) و بازدهی مورد انتظار سرمایه گذاران نهادی ( که اخیراً به دلیل فضای نرخ های پایین بازدهی، کاهش یافته است) ولی این جذابیت، با افزایش نرخ بازدهی از بین خواهد رفت. مکانیسم های بازار سرمایه، فاقد شرایط خاص قراردادهای اتکایی مانند برقراری پوشش مجدد است. همچنین شرکت های بیمه از بیمه-گران سنتی اتکایی خدمات فنی را هم دریافت می کنند که برای ایشان ایجاد ارزش افزوده می کند.

دورنمای آینده بازار سرمایه در صنعت بیمه در سال 2020

مکنزی برای آینده نقش بازار سرمایه در صنعت بیمه در سال 2020 سه سناریو ترسیم می کند:

سناریو 1: سهم بازار سرمایه حداقل به اندازه ظرفیت فعلی باشد (16 درصد)
با کاهش نرخ های CAT سرمایه گذاران بازار سرمایه، کم و بیش از این بازار خارج شود.

سناریو 2: رشد متوسط سهم بازار (25-35 درصد) 
اگر شرکت های بیمه اولیه با ابزارهای بازار سرمایه بتوانند به راحتی کار کنند، سهم بازار سرمایه افزایش می یابد.

سناریو 3: رشد زیاد سهم بازار (بیش از 40 درصد)
با توجه به حجم انبوه سرمایه موجود در بازارهای سرمایه جهانی (بالغ بر 100 تریلیون دلار) و مقایسه آن با کل حق-بیمه بازار اتکایی CAT معادل 20 میلیارد دلار می توان توجیه کرد که افزایش سهم بازار سرمایه در صنعت بیمه به عددی بالاتر از 40 درصد در سال 2020 قابل تصور است. خارج از اینکه کدامیک از سناریوها محقق شود، در هر صورت برنده بازی شرکت های بیمه اولیه ای هستند که از مزایای منبع جدید بهره مند شده اند و مدیران دارایی هستند که فرصت جدیدی برای بکارگیری سرمایه پیدا کرده اند که با سایر بازارها همبستگی ندارد و مشاورین مالی و بانک-هایی هستند که محصول جدیدی جهت ارائه دارند. همچنین بازیگران تخصصی تر بازار سرمایه نیز به نوآوری خود در صنعت بیمه و جست وجوی فرصت های جدید ادامه می دهند (که نمونه آن صندوق های سرمایه گذاری اتکایی است).

مدل کسب و کار صندوق های سرمایه گذاری سنتی در طول سالیان گذشته تغییرات کمی داشته است. ساختار پایه آنها بسیار مشخص و متداول است. بصورت مالکیت محدود یا مسئولیت محدود تشکیل شده و به سرمایه گذاران پس از حداقل سه ماه از ورود سرمایه امکان خروج از صندوق را می دهند. اما امروزه مدیران صندوق های سرمایه گذاری به سمت نوآوری در مدل کسب و کار خود از طریق ورود به صنعت بیمه رو آورده اند. این نوآوری صندوق سرمایه گذاری اتکایی است. مهمترین مزیت این صندوق این است که علاوه بر بازدهی در بازار سرمایه، از منافع حاصل از قبولی اتکایی نیز استفاده می کند.

استفاده از ART در ایران
در حال حاضر محصولات جدید بیمه ای بازار سرمایه (ART) هنوز به صنعت بیمه ایران راه پیدا نکرده است. با توجه به سرمایه پایین صنعت بیمه کشور و ظرفیت اتکایی پایین (کمتر از یک میلیارد دلار) این فرصت برای بازار سرمایه در ایران فراهم است تا از طریق ارائه محصولات بیمه ای، هم ظرفیت مورد نیاز صنعت بیمه را فراهم کند و هم فرصت جدیدی با بازدهی مناسب در اختیار سرمایه گذاران قرار دهد. هم اکنون کل ارزش بازار سرمایه کشور 100 میلیارد دلار است. که اگر ظرفیت بازار بیمه و سرمایه ایران را با اعداد مشابه جهانی مقایسه کنیم، تقریبا به همین نسبت بازار سرمایه ظرفیت بیشتری نسبت به بیمه دارد. این کار در کشور ایران که مستعد وقوع حوادث طبیعی فاجعه آمیز است، ضرورت بیشتری دارد. چرا که از بین حدود 50 بلایای طبیعی ممکن در جهان تقریبا 30 نوع آن با تواتر مختلف در ایران رخ می دهد که زلزله در صدر آنها است. ایران در منطقه ای واقع شده که فعال ترین گسل ها را دارد که بیش از 90 درصد از مساحت کشور را شامل می شود.

سنگین ترین خسارت بلایای طبیعی جهان مربوط به زلزله 2011 ژاپن است که 220 میلیارد دلار خسارت داشت. به طور مشخص این عدد نمی تواند توسط صنعت بیمه جهان جبران شود و حتما شرکت های بیمه زیادی را ورشکسته می کند، لیکن با مقایسه بزرگترین خسارت جهان، با اندازه بازار سرمایه کل جهان مشخص می شود که بازار سرمایه به قدری بزرگ است که امکان جذب این ریسک را دارد. در مورد ایران، زلزله بم در سال 2003 خسارتی در حدود 5/1میلیارد دلار به همراه داشت .

همانطور که ملاحظه می شود، میزان خسارت یک حادثه به تنهایی از ظرفیت بیمه کشور بزرگتر است، ولی در صورت مشارکت بازار سرمایه وضعیت بهتر می شود . از سال 2010 تا کنون به طور پی درپی هر سال حداقل یک زلزله بالای 6 ریشتر در ایران بوقوع پیوسته است که هریک در صورت وقوع در مناطق پرتراکم شهری می توانست خسارت سنگینی نظیر زلزله بم را داشته باشد. همچنین ایران از نظر تعداد زلزله های مهم (بزرگی بیش از 5/5 ریشتر) و تعداد زلزله ها با بیشترین کشته رتبه اول در بین کشورهای جهان را دارد. لذا توجه به راه حل های جدید بازار سرمایه در کنار بیمه و بیمه اتکایی سنتی امری ضروری است و لزوم نگاه علمی و دقیق سیساستگذاران را می طلبد

*عضو انجمن حرفه ای صنعت بیمه