یادداشت دکتر بهزاد شیری مدیرعامل پست بانک ایران
بانکداری دیجیتالی، اقتصاد روستایی و برابری اجتماعی
نفوذ کاربری فناوری‌اطلاعات و ارتباطات جدید در کسب‌وکارها و زندگی مردم رو به فزونی است. بنگاه‌های اقتصادی برای ارائه خدمات بهتر و افزایش سهم بازار، از فناوری‌های دیجیتالی بیش‌ازپیش بهره میبرند. در این میان، بانک‌ها و مؤسسات مالی و اعتباری به دلیل ماهیت اطلاعات و ارتباطات بری از پیشروان به‌کارگیری فناوری‌های جدید هستند. بانکداری دیجیتالی به معنای ارائه خدمات و محصولات مناسب، شخصی‌سازی و سفارشی‌سازی شده، بهنگام و آنی از طریق ابزار یا کانال‌های متناسب و یکپارچه‌شده است. دیجیتالی شدن برآیند پنج روند تغییر نیازها، تغییرات فناورانه، تشدید رقابت در بازار، تغییر قیمت تمام‌شده ارایه خدمات بانکی و اکوسیستم جدید فعالیت است.
کشور ما بسیار پهناور بوده و از توزیع جمعیتی گسترده برخوردار است. از یک‌سو، تقریباً یک‌پنجم جمعیت (حدود 20 میلیون نفر) در مناطق روستایی و عشایری زندگی می‌کنند و یک‌چهارم تولید ناخالص داخلی را پوشش می‌دهند. مناطق روستایی ظرفیت‌های زیادی ازنظر بازار پول دارد؛ بنابراین پوشش این مناطق برای ارائه خدمات پولی و مالی ضرورتی انکارناپذیر است. افزون بر این، ضرورت‌های توسعه ایجاب می‌کند که خدمات مالی برای همه شهروندان به نحو شایسته فراهم شود. بی‌تردید بدون نظام پولی و مالی مناسب، رشد مناطق کم برخوردار میسر نخواهد بود. از سوی دیگر، ارائه خدمات مالی به همه افراد جامعه به روش سنتی هزینه‌بر بوده و مقرون‌به‌صرفه نیست. در این شرایط، امکان ارائه خدمات بانکی با توسعه شعب و باجه‌های بانکی در همه مناطق کشور صرفه مالی و اقتصادی ندارد. راهکار مناسب و اقتصادی، استفاده از کانال‌های دیجیتال به دلیل فراگیری شبکه‌های مخابراتی، برای ارائه خدمات پولی و مالی در کشور است.
پست‌بانک ایران در راستای این رویکرد، تمهیداتی اندیشیده و شرایط و الزامات کار را فراهم کرده است. گام نخست تدوین برنامه‌ی راهبردی 5 ساله است. در این برنامه، چشم‌انداز و اهداف و راهبردهای بانک به‌دقت ترسیم و تصویرسازی شده است. چشم‌انداز بانک دارای دو بعد مهم است. بعد اول پیشرو بودن در بانکداری دیجیتال و ارایه خدمات مالی و پولی متناسب و موردنیاز به بخش ICT است. بعد دوم چشم‌انداز بانک ارائه خدمات پولی و مالی متنوع در مناطق روستایی و کم برخوردار است. این دو بعد هم‌افزایی نیز خواهند داشت. بدین معنا که با گسترش بانکداری دیجیتالی، سرعت و کیفیت ارائه خدمات در مناطق روستایی فراهم می‌شود و زمینه برای گسترش و تعمیق شمول مالی فراهم می‌شود.
پست‌بانک ایران نقش محوری در گسترش شمول مالی در مناطق روستایی ایفا می‌کند. پست‌بانک حدود 5600 باجه فعال بانکی در مناطق روستایی دارد و به حدود 30 درصد روستاها خدمات بانکی مستقیم و به بیش از 85 درصد روستاها خدمات بانکی مستقیم و غیرمستقیم ارائه می‌کند. بیش از یک‌میلیون ابزار الکترونیکی در دسترس مردم این مناطق دارد. روستائیان حدود 6/9 میلیون حساب بانکی نزد پستبانکایران دارند با توجه به 20 میلیون جمعیت روستایی، ضریب شمول مالی حدود 48 درصد است؛ بدین معنا که از هر 100 نفر جمعیت روستایی 48 نفر در پست‌بانک دارای حساب بانکی هستند که نشان‌دهنده تعمیق ارائه خدمات بانکی در مناطق روستایی است. ازنظر کیفیت، در حال حاضر، پست‌بانک 33 خدمت پولی و مالی در این مناطق (کیفیت شمول مالی) ارائه می‌دهد. روزانه 3 میلیون تراکنش در مناطق روستایی انجام می‌شود. متوسط ارزش هر تراکنش 5/5 میلیون ریال است. سرانه سپرده بانکی از معیارهای مهم برای تعمیق شمول مالی است. سرانه سپرده 13 میلیون ریال است. این شاخص‌ها نشان‌دهنده ظرفیت بالای بازار پول در مناطق روستایی است.
افزایش شبکه کاربران و تعمیق خدمات مالی از راهبردهای کلیدی پستبانکایران است. بی‌تردید افزایش اندازه شبکه کاربران، صرفه‌های مقیاس اقتصادی را تقویت خواهد کرد. ارزش اقتصادی با اندازه شبکه (تعداد کاربران) رابطه نمایی داشته و انتظار می‌رود با گسترش اندازه شبکه، آثار و پیامدهای آن بیش‌ازپیش آشکار شود. درحالی‌که تعداد سپرده‌ها 5 درصد رشد داشته ولی سرانه مبلغ سپرده‌ها 50 درصد رشد داشته است؛ بدین معنا که یک درصد افزایش شبکه، ارزش شبکه را 10 برابر کرده است. در اقتصاد دیجیتالی، اقتصاد مقیاس طرف تقاضا بیش از اقتصاد مقیاس طرف عرضه اهمیت پیداکرده دارد. بدین معنا که افزایش نقاط تماس و دسترسی به خدمات پولی و توسعه شبکه کاربران بیش از آن اهمیت دارد.
پستبانکایران به دنبال بهره‌برداری از این مزیت در توسعه اندازه شبکه بانکی در مناطق روستایی با بهره‌مندی از قابلیت‌های بانکداری دیجیتال در کشور است. خوشبختانه ضریب نفوذ تلفن همراه و اینترنت در کشور ما بالاست و به همت و تلاش وزارت ارتباطات و فناوری اطلاعات زیرساخت‌های لازم برای ارائه خدمات بانکداری اینترنتی و همراه در کشور فراهم شده است.
بی‌تردید توسعه بانکداری دیجیتال در روستا، گسترش اندازه شبکه کاربران، گسترش و تعمیق مالی در مناطق روستایی و کم برخوردار برکات زیادی را در پی خواهد داشت. ترددها برای انجام امور بانکی کاهش و باصرفه جویی مصرف سوخت به اقتصاد خانوار و کیفیت محیط‌زیست در اقتصاد ملی کمک خواهد کرد. افزون بر این، بازار پول روستایی به شبکه اقتصادی کشور تزریق و با ارائه تسهیلات خرد زمینه برای تولید و اشتغال پایدار فراهم خواهد شد. کاهش مهاجرت‌ها و گسترش فعالیت‌ها در مناطق روستایی از پیامدهای مهم توسعه بانکداری دیجیتال خواهد بود و با کاهش نابرابری‌های اجتماعی، بهبود درآمد سرانه و کاهش فقر و همگرایی اقتصادی و رفاه اجتماعی را به دنبال خواهد داشت.