*سید‌محسن طباطبایی مزدآبادی
بررسی تجارب ادغام‌های شکست‌خورده
به‌نظر می‌رسد از منظر جهانی، درها برای افزایش ادغام و جذب در بانک‌ها و بازارهای سرمایه در سال 2019، در‌حال باز‌شدن بوده و بسیاری از سازمان‌ها تمایل دارند و آماده انجام معاملات هستند. عوامل متعددی موجب میل فزاینده به ادغام شده که عبارتند از: اصلاحات مالیاتی، قوانین زیست‌محیطی سازگار با تجارت، افزایش نرخ بهره و سطوح سرمایه‌ای وسیع.
با وجود این، فشارهای ساختگی اقتصاد کلان ممکن است در سال 2020 رکودی عمیق را رقم بزند؛ بنابراین سازمان‌هایی که به فرصت‌های بازار می‌اندیشند باید خیلی زود تصمیم بگیرند. سال 2018، سالی نسبتا قوی در زمینه ادغام، به‌طور کلی و ادغام بخش بانکی، به‌طور خاص بوده است.
در 6 ماهه اول سال 2018، ادغام در بازارهای جهانی به‌سطح 11 سال پیش یعنی پیش از وقوع بحران بزرگ رسیده است و طبق گزارش‌ها حجم معاملات ادغام در این برهه، معاملات کلان با حجم پنج میلیارد دلار و بالاتر از آن ثبت شده و میزان کلی آنها به حدود 3.5 تریلیون دلار رسیده است. در جهان در بخش بانکی طی سال 2017 در زمینه ادغام و جذب، 697 معامله به ارزش 108 میلیارد دلار به ثبت رسیده است. همچنین بالاترین میزان جذب و ادغام، مربوط به کشورهای ایالات متحده، کانادا و استرالیا بوده است و انگلستان، کانادا و شیلی مهم‌ترین مقاصد سرمایه‌گذاری بوده‌اند.
ادغام بانک‌ها و موسسات مالی در کشور ما موضوعی است که در دستورکار مجموعه تصمیم‌گیران اقتصادی کشور قرار گرفته و گام‌های نخست آن نیز برداشته شده است، اما برای توفیق بیشتر در این تصیم نیازمند واکاوی ابعاد آن هستیم. ادغام نیز به مانند دیگر فعالیت‌ها و معاملات انسان دارای دو جنبه پیروزی و شکست است، بنابراین باید تجارب ادغام‌های موفق و شکست‌خورده در دنیا را به‌خوبی تحلیل کنیم. وقتی صحبت از شکست ادغام به‌میان می‌آید، ادغام دو شرکت Time Warner وAOL که جزو بزرگ‌ترین کمپانی‌های رسانه‌ای ایالات متحده بودند، قابل ذکر است که بزرگ‌ترین اشتباه تاریخ کسب‌وکار و یک شکست کامل محسوب می‌شود که 98 میلیارد دلار زیان به بار آورد.
محققان، دلایل فرهنگی و عدم هدایت صحیح فرآیند ادغام و نبود تجربه کافی در مدیریت تغییر و تحول را از دلایل اصلی شکست پروژه ادغام بیان کرده‌اند. از دیگر ادغام‌های شکست‌خورده می‌توان به ادغام مایکروسافت با نوکیا اشاره کرد. این ادغام زمانی صورت گرفت که دیگر دیر شده بود و مایکروسافت در یک اشتباه راهبردی-زمانی دست به خرید نوکیا به مبلغ هفت میلیارد دلار در سال 2014 زد که جنگ را به اپل و پلتفرم اندروید باخته بود و مجبور به کاهش 15هزار نفری نیروی انسانی شرکت نوکیا شد.
درواقع اینجا شکست، زمینه و دلیل تکنولوژیکی داشت. ادغام شکست‌خورده دیگری، ادغام گوگل با شرکت نست (nest) بود. گوگل برای جبران عقب‌افتادگی خود در زمینه سخت‌افزار که همپای رشد این شرکت در زمینه نرم‌افزار نبود، در سال 2010 در معامله‌ای 2/3 میلیارد دلاری، اقدام به خرید شرکت نست کرد که در زمینه ساخت خانه‌های هوشمند و ابزارهای سخت‌افزاری ساخت منازل هوشمند فعالیت می‌کرد که این کار را از طریق جذب دو تن از مهندسان سابق اپل انجام داد. اما به‌دلیل مشکلات داخلی شرکت گوگل و عدم همخوانی سیاست‌های داخلی دو شرکت، مهندسان گوگل را ترک کردند.
زیان 9 میلیارد دلاری ناشی از ادغام دو شرکت «اچ پی» و اتونومی، ادغام شکست‌خورده بین گوگل و موتورلا، زیان بالای ناشی از ادغام آلکاتل و لوسنت در زمینه فناوری اطلاعات و ارتباطات، خرید شرکت خودروسازی روور (rover) توسط شرکت بی‌ام‌دبلیو (BMW) در سال 1994 که به‌خاطر تفاوت‌های فرهنگی دوشرکت به شکست انجامید و بی‌ام‌دبلیو مجبور به فروش این شرکت به کمپانی فورد شد، فقط تعدادی از این ادغام‌های شکست‌خورده در حوزه‌های مختلف هستند. در زمینه بانکی نیز داستان‌های مشابهی وجود دارد. ادغام شرکت سرمایه کانتری واید در بانک آمریکا در سال 2008 که در اثر ترکیدن حباب مسکن و زیان بخش املاک و مستغلات به شکست انجامید و وال‌استریت ژورنال از آن به‌عنوان بدترین معامله در تاریخ مالی آمریکا یاد کرد، یکی از این نمونه‌هاست. ادغام دویچه‌بانک و بانکرز تراست مثال دیگری در این خصوص است.
در اواسط دهه 1990، دویچه‌بانک برای رقابت با بانک‌های وال‌استریت مانند جی‌پی‌مورگان و گلدمن‌ساکس اقدام به جذب و ادغام موسساتی مانند بانکرز تراست کرد، اما این موسسه در آن زمان دارای دارایی‌های سمی بود. سرمایه‌گذاری‌هایی با ریسک بالا کرده بود و حسابرسی تقلبی داشت، به‌هرحال تحت‌تاثیر این ادغام برای مدتی دویچه بانک به‌عنوان بزرگ‌ترین بانک جهان شناخته شد، اما بعدها میلیاردها دلار را به‌خاطر این ادغام قمارگونه از دست داد.
در پایان باید گفت ادغام و تملیک، همانند بسیاری از فرآیندها و کسب‌وکارهای مالی دیگر، دارای ریسک‌های مخصوص به خود است که باید به مدیریت آنها پرداخت. مواردی مثل انحصاری‌شدن، رشد کردن و بزرگ شدن، ریسک‌های بدهی (اهرم مالی) بالا و ورشکستگی، مشکلات مربوط به ایجاد انسجام و هماهنگی بین شرکت‌ها، اختلاف در قوانین و مقررات، اختلاف‌ها و مشکلات حاصل از ترکیب منابع انسانی شرکت‌های هدف، مسائل سیاسی، مباحث مالیاتی و تغییر در ارزش سهام سهامداران ازجمله ریسک‌هایی هستند که در فرآیند ادغام و تملیک وجود دارند که باید براساس اصول علمی، به شناسایی و مدیریت آنها پرداخت و ادغامی موفق خواهد شد که با تکیه بر شناخت دقیق ابعاد و جوانب موضوع صورت گیرد.
*عضو هیات‌علمی دانشگاه