سامانه صیاد، مسیر احیای اعتبار دسته چک

سامانه الکترونیکی صدور یکپارچه دسته چک (صیاد) با افزایش شفافیت مالی موجب اعتباربخشی به سند لازم‌الاجرای چک در بازار مبادلات تجاری کشور می شود.

چک به همراه وجوه نقد و پرداخت الکترونیکی، از جمله اجزاء مهم ابزارهای پرداخت پول در کشور است. امکان صدور چک به مبلغ دلخواه، سهولت حمل و نقل و ضمانت برای پرداخت در آینده به اعتبار اشخاص حقیقی و حقوقی، باعث استقبال فعالان اقتصادی از این سند لازم‌الاجرا شده است.

چک تقریبا همانند سایر پرداخت های نقدی به عنوان یک سند عادی، اصلی‌‌ترین وظیفه را در رسمیت بخشیدن به جریانات نقدی به شکل اعتباری دارد. در قوانین حقوقی و کیفری، این سند مبادله‌‌ای با ایجاد ضمانت برای پرداخت در آینده به عنوان یک سند لازم‌الاجرا به حساب می‌‌آید. به عبارت دیگر، چک چه در حساب‌های دریافتی و پرداختی بنگاه ‌ها و شرکت‌های حقوقی و چه در حساب دفتری اشخاص حقیقی، به عنوان یک ابزار بسیار مهم در تسریع مبادلات مالی در تمام کشورهای دنیا به حساب می ‌آید. بنابراین، این سند مالی مبادله‌‌ای یکی از مهمترین کارکردها را در ایجاد اعتبار برای افزایش جریانات مالی (با توجه به پیش‌بینی‌ هایی که هر کدام از عوامل اقتصادی از وضعیت فروش و سودآوری خود در آینده دارند) بر عهده دارد.

در سال‌ های اخیر با توجه به وضعیت رکودی اقتصاد کشور، کارکرد این سند مالی نیز همانند سایر ابزارهای تسریع در مبادلات مالی در بازار سنتی کشور، با مشکلات عدیده‌ ای مواجه شده است؛ که از جمله این مشکلات می‌توان به جهش شدید ارزش ریالی چک ‌های برگشتی اشاره کرد.

به طوری که بر اساس آخرین آمارهای منتشره توسط بانک مرکزی، مقدار چک‌های برگشتی در کشور در نه ماهه ابتدایی سال ۹۴به بیش از ۸۷هزار میلیارد تومان رسیده است. اگر چه نسبت چک‌ های برگشتی به کل مبلغ چک ‌ها به طور میانگین (در دوره مورد نظر) تقریبا کمتر از ۳درصد بوده است، اما مبلغ اسمی این برگشت‌ ها (که باعث انقباض مبادلات اعتباری در بخش واقعی اقتصاد می‌ شود) را نمی ‌توان نادیده گرفت.

با توجه به مشکلات موجود در زمینه چک‌های برگشتی، سامانه صیاد در معاونت فناوری ‌های نوین بانک مرکزی (به عنوان سامانه مکمل چکاوک) برای بررسی صلاحیت دارنده دسته چک طراحی و ایجاد شده است. این سامانه با استفاده از سابقه رفتار مشتریان در ایجاد چک‌های برگشتی، به سنجش اعتبار مشتریان می‌پردازد. افزایش شفافیت اطلاعاتی با اتصال آنلاین به پایگاه‌های اطلاعاتی و سامانه استعلام چک‌ها در بانک مرکزی (در مورد حساب‌های جاری مشتریان) و تخصیص شناسه استعلام منحصر برای هر برگ چک، از جمله ویژگی ‌های منحصر به فرد این سامانه است.

با توجه به الزام بانک‌‌ها برای پیوستن به صیاد، می‌توان گفت که این سامانه علاوه بر پایش رفتار مشتریان حقیقی، موجب برگرداندن اعتماد به مبادلات چکی در بازار سنتی کشور می‌‌شود. اگرچه با توجه به تغییر در فرآیند صدور دسته چک از بانک محور بودن و تبدیل آن به یک سامانه یکپارچه و متمرکز در بانک مرکزی، ایجاد سابقه اطلاعاتی مشتریان با رویه جدید (با توجه به عملکرد چک‌های برگشتی) حداقل به یک سال زمان نیاز دارد، اما ارتقای برخی از ویژگی‌های امنیتی مانند ساختار فیزیکی چک، موجب جلوگیری از جعل و سایر مشکلات احتمالی خواهد شد.

در پایان یادآور می‌ شود، در سامانه صیاد فقط برای گیرندگان چک، راستی‌آزمایی اطلاعات مربوط به حساب صادرکننده چک و سابقه چک ‌های برگشتی قابل رویت و استعلام است ؛ اما در نهایت صیاد شرط کافی برای جلوگیری از نکول توسط صادرکننده چک نیست. بر این اساس، به نظر می‌رسد علاوه بر طراحی سامانه‌ های الکترونیکی، نیاز به برخی اصلاحات در قوانین حقوقی و کیفری مربوط به چک (که آخرین نسخه آن مربوط به سال ۱۳۸۲است) جهت جلوگیری از نکول خودخواسته صادرکنندگان چک‌ ها وجود دارد.

* صاحب‌نظر پولی و بانکی

https://naghdineh.ir/page/28777/

لینک مطلب :