پوشش بیمه تامین اجتماعی برای شاغلان دنیای مجازی

کسب و کار مجازی برای سازمان تامین اجتماعی یک فرصت است مشروط بر آن که «سیالیت فضای کار و نیروی انسانی» را در فضای مجازی به خوبی درک کرده و با بازتعریف گسترده تر مفاهیم مرتبط با کسب و کار، در پذیرش لیست کارفرمایان، بنا را بر «پذیرش خوداظهاری کارفرما» بگذارد.

طی دو دهه گذشته، در درون جهان واقعی انسان ها، دنیایی دیگر به مثابه «جهان موازی»، ابتدا به تدریج ایجاد شد و این اواخر به سرعت رشد کرد و امروزه تقریبا با جهان واقعی ما پهلو می زند. «دنیای سایبری» اگر چه مجازی است اما نه تنها به هیچ وجه غیر واقعی نیست که در بسیاری از حوزه ها به رقیبی جدی برای دنیای واقعی تبدیل شده است. سبقت رسانه های الکترونیک از رسانه های چاپی و نگرانی های ناشی از استفاده ممتد نوجوانان از بازی های کامپیوتری و حضور در فضای سایبری تنها نمونه کوچکی از این رقابت است. این جهان جدید همه فاکتورها و شاخص های جهانی واقعی نظیر شهروند و عضو، کارت شناسایی، نشانی منزل و محل کار، متخلف و سارق و ... را داراست و اضافه بر آن، همه عوامل و شرایط لذت بخش جهان واقعی را با جذابیت های به مراتب بیشتر، منهای عوامل ناراحت کننده و محدودیت جهان واقعی را در خود جمع کرده است.

علیرغم وسعت این حیطه و موضوع، آن چه از این «جهان و جامعه مجازی» در این نوشته مدنظر است «فضای کسب و کار در فضای مجازی و نسبت آن با سازمان تامین اجتماعی» است.

بی شک جهان جدید و جامعه شکل گرفته مجازی، با همه پارامترها و شاخص های جامعه واقعی، برای سازمان تامین اجتماعی به مفهوم واقعی کلمه یک «چالش» است: فرایندی که هم می تواند متضمن آسیب هایی باشد و هم فرصت هایی. یا شاید بهتر باشد بگوییم در حال حاضر تهدید برای منابع سازمان تامین اجتماعی است اما می تواند به فرصتی بزرگ تبدیل شود. در این خصوص توجه به ۳واقعیت موجود ضروری است:

۱. محیط کسب و کار الکترونیک و فضای مجازی طی سال های گذشته بخشی از فعالان اقتصادی جهان واقعی را به خود جذب کرده است. این افراد، اعم از کارفرما، کارمند یا کارگر، مشغول فعالیت و کسب و کار هستند ولی در حوزه فعالیت آنان قانون کار و نیز قانون تامین اجتماعی رعایت نمی شود و از این رو کسب و کار در فضای مجازی و تجارت الکترونیک می تواند یکی از راه های فرار بیمه ای محسوب شود.

۲. سازمان تامین اجتماعی با ابزارهای سنتی نظیر بازرسی کارگاهی و بازرسی دفاتر قانونی امکان رصد و پایش و پیمایش رابطه مزدبگیری یا کارسپاری را ندارد.

۳. فعالان شاغل در فضای کسب و کار مجازی به اندازه کارگران و کارمندان فضای واقعی نیازمند برخورداری از خدمات تامین اجتماعی در فضای واقعی هستند.

با در نظر گرفتن سه واقعیت فوق می توان گفت امروزه به سبب ظهور و بروز پدیده ای که آن را جهان مجازی و فضای سایبری می خوانیم بسیاری از مفاهیم مثل «اشتغال، خوداشتغالی، کارگاه، بکارگیری یا استخدام، کارسپاری یا مقاطعه کاری یا پیمانکاری، کار یا پیمان یا مقاطعه، تعاملات اسنادی نظیر قرارداد یا پیمان یا قرارداد حکم استخدام، تعاملات مالی نظیر رد و بدل کردن پول بابت پرداخت حقوق یا پرداخت مبلغ پیمان، دورکاری، برون سپاری و ...» دچار تغییرات فاحش و بنیادینی شده اند. یعنی امروزه به لطف شبکه های سایبری و مشاغل مجازی، نه تنها منزل مسکونی افراد می تواند کارگاه محسوب شود بلکه حتی رایانه، لپتاپ، تبلت و یا حتی یک گوشی موبایل هوشمند می تواند در فضای کسب و کار، کارایی یک کارگاه را داشته باشد. جالب این که در این کارگاه مجازی، همه فرایندهای کسب و کار از استخدام و واگذاری کار تا انجام و تحویل کار انجام می شود، قراردادها مجازا منعقد می شود و مبادلات مالی هم در همین فضا انجام می شود و ممکن است کارفرما و کارگر و کارمند اصلا یکدیگر را در عالم واقع ملاقات نکنند.

موضوع مهم این است که به دلیل همین مجازی بودن کارگاه، کارفرما، کارگر و حتی کار؛ سازمان تامین اجتماعی امکان بازرسی و در نتیجه احراز رابطه مزدبگیری، سابقه حق بیمه و نیز وصول حق بیمه از حقوق یا مبلغ پیمان را ندارد. چرا که نمی توان با تعاریف قدیمی از کارگاه، کارفرما، کارگر، واگذارنده کار و مقاطعه کار یا پیمانکار به احراز رابطه مزدبگیری پرداخت، نمی توان با ابزارهای سنتی نظیر بازرسی از کارگاه رسمی و حسابرسی از دفاتر قانونی به تعمیم و گسترش بیمه پرداخت و یا در زمینه احراز شمول بیمه و کسر کسور بیمه ای و تحصیل حق بیمه پیمان اقدام کرد و نمی توان به ذیحسابی ها و مدیران مالی واگذارندگان کار یا کارفرمایان و دفاتر مالی رسمی آنها برای شناسایی، احراز، تحصیل منابع بیمه ای اتکاء کرد.

بدیهی است، ادامه این وضع برای سازمان تامین اجتماعی میسر نیست و ضرورت دارد تا شناسایی و احراز کارگاه را دیگر موکول به پایانکار شهرداری، جواز کار، پروانه صنفی، مجوز فعالیت و ... نکرده و نه تنها منزل مسکونی را از حیطه شمول کارگاهی منفک ندانست که احراز رابطه مزدبگیری و شمول بیمه را از رویت کارگر یا کارمند در محل کارگاه رسمی تجاری خارج کرده و خود اظهاری کارفرمایان درخصوص تعداد بیشتر کارگران را پذیرفت.

از این منظر، کسب و کار مجازی برای سازمان تامین اجتماعی یک فرصت است مشروط بر آن که «سیالیت فضای کار و نیروی انسانی» را در فضای مجازی به خوبی درک کرده و با بازتعریف گسترده تر مفاهیم مرتبط با کسب و کار، در پذیرش لیست کارفرمایان، بنا را بر «پذیرش خوداظهاری کارفرما» بگذارد.

در این خصوص در حال حاضر و بر اساس قوانین موجود، اجازه فعالیت برخی کارگاه ها نظیر پزشکان، وکلا، جامعه مهندسی، سمن ها و ... در محیط های مسکونی داده شده است. حال با در نظر گرفتن این که پدیده هایی چون دورکاری و اشتغال مجازی منجر به شکل گیری نیروی کار مجازی شده است که لزوماً به طور تمام وقت در محیط کارگاه حضور ندارند تا در بازرسی کارگاهی مشاهده شوند، مشاغلی نظیر ویزیتور، نماینده فروش و ... منجر به عدم الزام حضور تمام وقت در محیط کارگاه شده است و ماهیت برخی مشاغل مستلزم خروج مکرر و مستمر از محیط کارگاه است نظیر خبرنگاری، فیلمبرداری، عکاسی و ... از این رو،‌ به نظر می رسد وقت آن رسیده است تا در ارتباط با مقوله بازرسی کارگاه ها، سازمان، بنا را بر خوداظهاری کارفرما گذارده و پذیرش اشتغال و بیمه افرادی که کارفرما لیست آنها را ارائه می دهد، موکول به بازرسی کارگاه و روئیت کارگر یا کارمند از سوی بازرس نباشد. بدیهی است چنانچه بازرس کارگاه ها در مراجعاتی که به کارگاه ها داشته، با کارگر یا کارمندی مواجه شود که کارفرما نام او را در لیست پرداخت حق بیمه اعلام ننموده است، می تواند اعمال قانون نماید ولی در خصوص افرادی که در لیست، اسم و مشخصات آنها قید شده، ولی در زمان بازدید بازرس در کارگاه حضور ندارند، ملاک خود اظهاری کارفرما خواهد بود.

و کلام آخر این که، پیشنهاد می شود به منظور فراهم نمودن زمینه وصول حق بیمه از تمامی فعالیتهای کسب و کار در فضای واقعی و مجازی؛ روزآمدسازی قوانین و مقررات در دو محور اصلی در دستور کار قرار گیرد: یکی در حوزه برون سازمانی از طریق دستگاه های قانونگذار و سیاستگذار کشور یعنی دو قوه مجریه و مقننه؛ و دیگری از طریق اصلاحات درون سازمانی با به روزرسانی تعاریف، سازوکارها، ابزارها و روشهای بیمه ای. بی شک انجام این مهم، تحقق شعار پیشتازی سازمان تامین اجتماعی در تسهیلگری فضای کسب و کار و ارائه خدمات تامین اجتماعی به تمامی فعالان این حوزه است.

*تحریریه سازمان تامین اجتماعی

https://naghdineh.ir/page/27064/

لینک مطلب :