حمید پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه، پیش از این، از بررسی مشترک دولت و مجلس برای اصلاح ساختار بودجه خبر داده بود.
چرا فرآیند بودجه به یک مرحله‌ای بازگشت؟
طرح اصلاح مواد ۱۸۰ و ۱۸۲، که ریشه در تلاش‌های نمایندگان برای ساده‌سازی بودجه‌ریزی دارد، از اوایل سال ۱۴۰۴ در کمیسیون برنامه و بودجه مجلس دوازدهم مطرح شد. این مواد، بخشی از آیین‌نامه مصوب سال ۱۳۷۷، پیش‌تر نیز مورد بازنگری قرار گرفته بودند – برای مثال، در دی‌ماه ۱۴۰۱ شورای نگهبان طرحی مشابه را تأیید کرد، اما تغییرات عمیقی ایجاد نکرد. طرح فعلی، با استناد به تأخیرهای بودجه‌های گذشته مانند ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، در جلسه علنی ۳ شهریور ۱۴۰۴ در مجلس تصویب شد.
چرا بودجه دو مرحله‌ای بی نتیجه ماند؟
فرایند بررسی دو مرحله‌ای لایحه بودجه – که شامل بررسی جداگانه احکام بودجه‌ای (مرحله اول) و ارقام و جداول مالی (مرحله دوم) می‌شد – برای اولین بار در بودجه سال ۱۴۰۳ (مصوب ۱۴۰۱) اعمال شد. کلیات این طرح در مهرماه ۱۴۰۱ در مجلس تصویب و در دی‌ماه ۱۴۰۱ توسط شورای نگهبان تأیید شد. هدف اصلی آن، جداسازی احکام دائمی و سیاست‌های غیرمالی از ارقام بودجه برای افزایش شفافیت و کاهش حجم لایحه بود، که بر اساس اصلاح مواد ۱۸۰ و ۱۸۲ آیین‌نامه داخلی مجلس اجرا شد.
پیش از این، بررسی بودجه عمدتاً یکپارچه و در کمیسیون تلفیق و صحن علنی انجام می‌گرفت، اما با حجم بالای احکام غیربودجه‌ای، اغلب به تأخیرهای طولانی منجر می‌شد.
با وجود هدف مثبت، فرایند دو مرحله‌ای در بودجه ۱۴۰۳ با چالش‌های جدی روبرو شد و به عنوان یک تجربه ناموفق ارزیابی شد.
عدم شفافیت و نقص در ارائه جداول به نحوی که تحلیل دقیق و مقایسه ارقام را ناممکن ساخت و منجر به سردرگمی در بررسی می‌شد، مغایرت‌های قانونی و ناترازی منابع و مصارف و مشکلات ساختاری انگیزه اصلی برای بازگشت به فرایند یک مرحله‌ای در طرح جدید شد، که هدف آن تمرکز بر جداول مالی خالص و حذف احکام غیرمرتبط است.
ماده واحده طرح شامل حذف تبصره ۲ ماده ۱۸۰ برای تمرکز لایحه بر منابع و مصارف مالی بدون احکام دائمی و همچنین اصلاح ماده ۱۸۲به معنای الزام دولت به ارائه لایحه یکپارچه بدون احکام غیربودجه‌ای و حذف الزام تشکیل جلسات تلفیق در صحن برای افزایش انعطاف‌پذیری بود.
سخنگوی شورای نگهبان، هادی طحان‌نظیف، تأیید کرد که این طرح مغایر شرع و قانون اساسی نیست، و بودجه ۱۴۰۵ با فرایند جدید بررسی خواهد شد؛ بنابراین لایحه بودجه باید تا اول دی‌ماه تقدیم مجلس شود.
پورمحمدی، رئیس سازمان برنامه و بودجه مزایای این تغییر را کاهش زمان بررسی بودجه (از ۴ ماه به ۲ ماه)، برقراری نظم بیشتر، کاهش تغییرات قوانین، و ساده‌سازی فرایند دانست. پیش‌تر، بررسی بودجه تا اردیبهشت سال بعد طول می‌کشید و مجلس نیمی از سال را به آن اختصاص می‌داد.
در مورد ویژگی‌های بودجه ۱۴۰۵، پورمحمدی اعلام کرد که بخشنامه مربوطه هنوز دریافت نشده، اما تأکید رئیس‌جمهور پزشکیان بر رعایت عدالت و بودجه‌ریزی مبتنی بر عملکرد قطعاً مورد توجه قرار خواهد گرفت. این رویکرد به معنای تمرکز بر عملکرد دستگاه‌ها در تخصیص منابع و اطمینان از توزیع عادلانه بودجه برای بهبود معیشت مردم است. همچنین، سازمان برنامه و بودجه بر حذف یا کاهش ردیف‌های کم‌اولویت تأکید دارد تا بودجه شفاف‌تر شود.
این تغییرات، بررسی بودجه را از فرایند دوگانه به یک مرحله مستقیم در صحن تبدیل می‌کند و از ورود احکام غیرمرتبط جلوگیری می‌نماید.