هدفگذاری تورم شامل پنج جنبه مجزا و به ظاهر غیرمرتبط است که عبارتاند از: ۱) اعلام عمومی عدد هدف تورمی برای میانمدت. ۲) تعهد سازمانی به ثبات قیمتها به عنوان هدف اولیه سیاست پولی. ۳) استراتژی که در آن متغیرهای زیادی، و نه تنها کلهای پولی و نرخ ارز، برای تصمیمگیری در خصوص اعمال ابزارهای پولی مورد استفاده قرار میگیرند. ۴) افزایش شفافیت سیاست پولی در خصوص برنامهها، اهداف و تصمیمات مقامات پولی از طریق افزایش ارتباط با مردم و بازارها. ۵) افزایش مسئولیتپذیری بانک مرکزی برای دستیابی به اهداف تورمی. اما، برای اعمال چارچوب هدفگذاری تورم پیششرطهایی لازم است که نبود و تحقق نیافتن آنها میتواند تلاش برای دستیابی به تورم هدف را با شکست مواجه سازد. خلاصهای از این پیششرطها در ذیل آمده است:
الزامات نهادی
- انتخاب ثبات قیمت: به این معنی که هدف حفظ تورم در یک سطح یا بازه خاص بر سایر اهداف بانک مرکزی همچون تقویت رشد اقتصادی، حفظ ارزش پول ملی، افزایش اشتغال و ... اولویت داشته باشد. البته، در طول زمان، به ویژه پس از بحران مالی ـ اقتصادی ۲۰۰۷-۲۰۰۸ موضوع پشتیبانی سطح فعالیتهای اقتصادی و دادن وزن بیشتر به این اولویت تأکید صرف بر نرخ تورم در نسخههای اولیه این رویکرد را تغییر داده است.
- استقلال بانک مرکزی: بانک مرکزی باید اختیار انتخاب ابزارها و اهداف خود را داشته و از اعمال نفوذ دولت در امان باشد.
- عدم سلطه سیاستهای مالی بر پولی: استقلال بانک مرکزی میتواند سلطه سیاست مالی که باعث کاهش کارایی سیاستهای پولی میشود را کنترل و محدود کند.
- سیستم مالی پیشرفته: وجود یک سیستم مالی توسعهیافته از درجه سلطه مالی میکاهد زیرا به دولت امکان استقراض از منابع دیگری غیر از بانک مرکزی را داده و باعث کنترل چاپ پول و سایر اشکال سلطه مالی میشود.
- نرخ ارز انعطافپذیر: نرخ ارز ثابت باعث ایجاد وضعیتی میشود که اقتصاددانان از آن به عنوان «سهگانه غیرممکن» یاد میکنند؛ به این معنی که وجود نرخ ارز ثابت، سیاست پولی مستقل و ورود و خروج آزادانه سرمایه به کشور، هر سه با هم غیرممکن است و اگر بانک مرکزی بخواهد تورم را از طریق سیاست پولی مستقل تحتکنترل در آورد با وجود نرخ ارز ثابت عملی غیرممکن به نظر میرسد.
الزامات اجرایی و فنی
- اعلام هدف: اعلام تورم هدف باید از سوی بانک مرکزی و دولت، هر دو با هم، صورت پذیرد، مگر اینکه بانک مرکزی به عنوان یکی از اهداف اصلی خود، تعهد صریحی برای حفظ ثبات قیمتها داشته باشد.
- افق زمانی: بانک مرکزی باید اعلام کند که هدفگذاری تورمی برای یک یا چند سال ادامه خواهد داشت.
- شاخص قیمت: برای بیشتر کشورهای در حال توسعه شاخص قیمت مصرفکننده و برای کشورهای توسعهیافته معمولاً تورم هسته در نظر گرفته میشود.
- هدف: با توجه به نااطمینانیهای کلان اقتصادی، بانکهای مرکزی یک محدوده تورمی هدف را به هدف نقطهای ترجیح میدهند.
- مسئولیتپذیری و شفافیت: بانک مرکزی باید در ارتباط با تصمیمات سیاست پولی از طریق رسانهها اطلاعرسانی کرده و گزارشهای دورهای در رابطه با تورم منتشر نماید. همچنین باید گفتمان صریح و فعالی با جامعه داشته و حتی مدلهای مربوط به پیشبینی نرخ تورم را منتشر کند.
در زمینه پیششرطها و الزامات اجرایی و فنی بانک مرکزی با بهرهگیری از بدنه کارشناسی قوی و منسجم خود قادر خواهد بود تا در زمینه تعیین میزان مناسب تورم هدف، بازه زمانی مورد نظر برای هدفگذاری، شیوه اطلاعرسانی و شفافیت عملکرد و ... به خوبی عمل نماید. همچنین در رابطه با الزامات نهادی نیز با توجه به توفیقاتی که در عرصه استفاده از ظرفیت بازار سرمایه برای تامین مالی کسری بودجه و انتشار اوراق بدهی دولتی محقق شده میتوان تا حدود زیادی به تامین پیششرط عدم سلطه مالی و پولی نشدن کسری بودجه امیدوار بود.
ایلناز ابراهیمی (عضو هیات علمی پژوهشکده پولی و بانکی)