صندوق‌های بازنشستگی نهادهایی عمومی‌اند و هر گونه تغییر در آنها باید با اطلاع و جلب مشارکت و همراهی ذینفعان به انجام رسد. پیام این دستورالعمل آن است که نمی‌توان در اتاق‌های دربسته و با حضور تنی چند از مدیران و کارشناسان تصمیم‌هایی گرفت و انتظار داشت ذینفعان از آن پیروی کنند.
پربیننده ترین خبرها
آخرین خبرها
يکشنبه 23 مهر 1396
مرور مطالعات و گزارش‌های تهیه شده توسط صاحبنظران و نهادهای ملی و بین‌المللی، حکایت از آن دارد که صندوق‌های بازنشستگی، به طور کلی با چالش تأمین منابع مالی برای ایفای تعهدات خود مواجه هستند. شناسایی این چالش که در موارد بسیاری به بحران تبدیل شده، عامل محرک و مشوقی بوده برای بازنگری در بسیاری از اصول و رویه‌هایی که در دهه‌های پیش، بدیهی انگاشته می‌شدند. در این چارچوب، در شرایطی که بحث و اختلاف‌نظر درباره صندوق‌های مستمری در دهه‌های 1970 و 1980 بیشتر به این موضوع می‌پرداخت که آیا باید به این صندوق‌ها کمک مالی کرد یا نه، در دهه 1990 به بعد، شیوه و چگونگی بهترین سازماندهی مالی در این صندوق‌ها کانون بحث و مطالعه بوده است. از این منظر و با توجه به پذیرش اهمیت این صندوق‌ها، تمرکز مباحث بر این نکته است که صندوق‌های بازنشستگی چگونه باید مدیریت شوند. این موضوع در واقع بحث درباره حکمرانی (اداره کردن) صندوق‌هاست، به گونه‌ای که صندوق‌ها بتوانند از عهده تعهدات خود برآیند.
در بستر چنین تغییر پارادیمی، امروزه می‌توان اصول و ضوابطی را فهرست کرد که در اداره صندوق‌های بازنشستگی رعایت آنها احتمال توفیق و موفقیت را افزایش می‌دهد. روشن است که بیمه‌های اجتماعی نیز در کشاکش تجربه و بسط دانش بشر، توسعه یافته و امروزه می‌توان از حوزه‌ای وسیع در این باره سخن به میان آورد. یکی از نکاتی که در چارچوب این نوشتار قابل بحث است، طرح مباحث و ضوابطی جدید به عنوان «اصول و بایسته‌های اداره صندوق‌های بیمه‌ای» است.
دراین چارچوب و به منظور یافتن راه‌های بهبود حال و روز صندوق‌های بازنشستگی، در سال 2013 اتحادیه بین‌المللی تأمین اجتماعی (ایسا)، در چارچوب وظایف و مأموریت‌های خود برای ارتقای سطح توان و بهبود عملکرد صندوق‌ها و سازمان‌های بیمه‌گر اجتماعی، راهنمایی با عنوان «حکمرانی خوب» منتشر کرده است. این راهنما شامل استانداردهای حرفه‌ای برای مدیریت سازمان‌های تأمین اجتماعی است، استانداردهایی که در سطح بین‌المللی پذیرفته شده و به عنوان کانون و محور اصلی در ارزیابی مدیریت این سازمان‌ها محسوب می‌شوند. در چارچوب این راهنما، حکمرانی خوب هسته اصلی برای عرضه اثربخش خدمات تأمین اجتماعی است.
اگر چه با تکیه بر «فرایندها، ساختار و ترتیبات اداری»، تعاریف متعددی از حکمرانی خوب مطرح شده است؛ ایسا بر «چگونگی و شیوه اعمال قدرت و اختیارات» تمرکز دارد. ایسا، حکمرانی را به عنوان روشی در نظر دارد که قدرت و اختیارات را برای دستیابی به اهداف تأمین اجتماعی استفاده می‌کند. بر این اساس حکمرانی خوب بر اعمال اختیاراتی دلالت دارد که شفاف، پاسخگو، پیش‌بینی‌پذیر، مشارکتی و پویا باشد.
با تکیه بر چنین درکی، اصولی برای سرمایه‌گذاری این صندوق‌ها معرفی می‌شوند که رعایت آنها شرط موفقیت سرمایه‌گذاری‌هاست. علاوه بر ویژگی‌های یاد شده، در خصوص چگونگی مدیریت ریسک در سرمایه‌گذاری‌ها بر "شفاف کردن فرایندهای تصمیم‌گیری، دیدبانی فرایندها، تحلیل‌های مبتنی بر سناریو، شفاف کردن مسؤولیت‌ها و تعیین معیارهای ارزیابی و همچنین همکاری بین واحدهای مختلف برای مدیریت ریسک سرمایه‌گذاری‌ها" تأکید دارد. در میان این موارد، ایسا، تأکید برجسته‌ای بر سیاست‌ها و فرایندهای استاندارد دارد؛ و منظور از "استاندارد" نیز بازگشت به رعایت اصول حرفه‌ای در سرمایه‌گذاری صندوق‌های بازنشستگی است.
با وجود آن که ایسا تلاش کرده از طرح کلیات و از سطح ترویج مفاهیم پایه گذر کرده و مفهوم حکمرانی را طی 64 دستورالعمل اجرایی (هر یک شامل ساختارهای مورد نیاز و فرایندهای بایسته) به اجرا نزدیک کرده است، اما در تکمیل این فرایند مفهوم حکمرانی خوب را در حوزه‌های محوری و کانونی صندوق‌های بازنشستگی نیز بسط داده است. به این ترتیب امروز دستورالعمل‌های ایسا برای حکمرانی خوب در حوزه فناوری اطلاعات، محاسبات بیمه‌ای، سرمایه‌گذاری و جلوگیری از فساد در صندوق‌های بازنشستگی در اختیار عموم قرار دارد.
نکته بسیار حایز اهمیت آن است که در ادامه مسیر اجرایی کردن مفهوم پایه‌ای حکمرانی خوب، ایسا دستورالعمل و راهنمایی برای «ارتباطات و مدیریت تعامل با ذینفعان» تهیه و منتشر کرده است. این دستورالعمل خود شامل 25 دستورالعمل است که حوزه‌های عملکردی چون ارتباطات درون سازمان، ارتباطات بیرون سازمان، واحد / اداره ارتباطات و نظایر اینهاست.
نکته محوری و اصلی که شاید بتوان آن را به عنوان فلسفه تدوین این دستورالعمل دانست آنجاست که صندوق‌های بازنشستگی نهادهایی عمومی‌اند و هر گونه تغییر در آنها باید با اطلاع و جلب مشارکت و همراهی ذینفعان به انجام رسد. پیام این دستورالعمل آن است که نمی‌توان در اتاق‌های دربسته و با حضور تنی چند از مدیران و کارشناسان تصمیم‌هایی گرفت و انتظار داشت ذینفعان از آن پیروی کنند. بر اساس مفهوم بنیادین حکمرانی خوب، لازم است هر گونه تغییر و تصمیمی درباره صندوق‌ها، طی فرایندهای حرفه‌ای ارتباطی-تعاملی با جامعه ذینفعان، تشریح و راه‌حل‌ها و تصمیم‌ها در قاموسی مشارکتی و تعاملی تدوین و اجرا و حتی نظارت شوند. بر اساس دستورالعمل ایسا صندوق‌های بازنشستگی در فضای عمومی فعالیت دارند و مدیران و تصمیم‌گیران آنها باید در قبال این فضا پاسخگو باشند. اگر مدیران خواهان همراهی ذینفعان هستند باید با ابزارها و رویه‌های حرفه‌ای، مشارکت آنها را جلب کنند.
اندکی تأمل و کمی مکث کافی است تا فاصله درک و دریافت ایسا از صندوق‌ها و سطح انتظارات این نهاد تخصصی از مدیریت صندوق‌ها در ایران را متصور شد. اما مسأله تنها به این مقدار ختم نشده و فراتر از این محتوای بسیار آموزنده، تلاش برای زمینی کردن (بخوانید به اجرا رساندن) مفاهیم کلی همچون حکمرانی خوب است. اگر برای ما این مفاهیم به کار سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های بدون ضمانت اجرایی می‌آیند، در نزد افراد و نهادهای حرفه‌ای سال‌هاست که ابعاد مختلف به اجرا رساندن آن آغاز شده است. این تلاش و این رویه و این مشی کار با واقعیات پیرامون ما فاصله‌ای بس بیشتر دارد تا فاصله واقعیت صندوق‌ها و محتوای دستورالعمل‌های ایسا.
*مدیرعامل مؤسسه راهبردهای بازنشستگی صبا
<###dynamic-0###>