در ادبیات مهندسی مالی مدل های متعددی متناسب با نیازهای بنگاه ها شکل گرفته است. طی سال های گذشته این نوآوری های مالی در پیوند با مبانی فقهی اسلام مالیه اسلامی را شکل داده است که روز به روز شاهد توسعه آن هستیم. تجربه مالیه اسلامی در حوزه تامین مالی ساختار یافته در اقتصاد ایران با انتشار اوراق صکوک اجاره و اوراق مشارکت زمینه خوبی برای استفاده بیشتر از این ابزارها در تامین مالی بانک ها فراهم آورده است که خوشبختانه این تجربه در سیستم بانکی کشور هم وجود دارد.
در شرایط کنونی که بانک های تخصصی با مشکلات ساختار سرمایه مواجهند و نسبت های مالی در این دسته از بانک ها حکایت از مشکلات جدی در استحکام مالی این بانک ها دارد می توان با استفاده از تامین مالی ساختار یافته و تغییر در ترکیب ساختار ترازنامه ای این دسته از بانک ها بدون استفاده از روش های تورمی، مشکلات آنها را حل کرد. در این روش بانک ها مهم ترین دارایی خود در ترازنامه یعنی وام ها را به اوراق بهادار تبدیل و در بازار سرمایه منتشر می کنند. این اوراق که اصطلاحا اوراق به پشتوانه دارایی ها نامیده می شود مورد تایید شورای فقهی بورس هم هستند.
این روش در پروژه مسکن مهر که وام های مربوطه ساختار مشخصی دارد(نرخ و مدت مشخص است و در حجم انبوه وام ها صادر می شود) قابلیت انتشار اوراق اجاره دارد. حتی می اوان گزینه شرط تملیک را هم به اوراق ملحق کرد تا در شرایطی که سرمایه گذاران افق خوش بينانه ای نسبت به آینده بازار مسکن دارند با پرداخت پرمیوم اقدام به خرید اوراق کنند. در واقع بانک ها وام های خود را تبدیل به اوراق می کنند و نقدینگی لازم برای تامین مالی بخش مسکن فراهم می شود. چنانچه در نقطه شروع طرح مسکن مهر از این روش برای تامین مالی استفاده می شد منابع مالی برای تامین مالی طرح مسکن مهر تامین می شد بدون اینکه شاهد رشد پایه پولی و افزایش افسار گسیخته نقدینگی باشیم.
استفاده از این روش در سایر بانک های تخصصی مانند بانک توسعه صادرات نیز امکانپذیر است. در این حالت باید بانک پورتفویی از دارایی های خود را تبدیل به دارایی کند . در واقع مدل مناسب اوراق صکوک ترکیبی است. در بانک کشاورزی به دلیل ماهیت ریسکی این بخش توسعه ابزارهای مدیریت ریسک ضروری است. در این راستا پیشنهاد می شود آتی های محصولات کشاورزی به منظور پوشش ریسک اوراق مورد استفاده قرار گیرد. با این کار بانک ها در جهت بهبود ساختار ترازنامه ای خود نقدینگی را از اقتصاد جمع آوری می کنند بدون اینکه پایه پولی افزایش یابد.
در یک جمع بندی می توان گفت که به منظور حل مشکلات بانک های تخصصی و بهبود ساختار ترازنامه ای آنها در جهت ارتقای سطح استحکام مالی آنها ، بر خلاف گذشته که ابزارهای ساده تورمی استفاده می شده است ، می توان از روش های تامین مالی ساختاریافته استفاده شود. وجود ابزارهای مالی و تجارب خوب در استفاده از نوآوری های مالی در کشور می تواند کمک شایانی به حل مشکل موجود کند.
* اقتصاددان و استاد دانشگاه